In de zorg is een grote uitdaging om wie ziek is holistisch te bekijken, om de mens te zien achter de patiënt, de cliënt, de bewoner, … Het betekent meteen ook dat je als zorgverstrekker zicht dient te krijgen op de leefomgeving en -omstandigheden van die mens. Omdat betaald werken in onze Westerse wereld zo belangrijk is, kunnen ook de werkomgeving en de werkomstandigheden een rol spelen. Daarover doet Kim De Witte in zijn boek ‘Ze draaien ons zot. Langer werken, ratrace, burn-outs’ een kritisch boekje open.
‘Tijd’ heb ik in mijn boek ‘Balanceren tussen macht en onmacht’, dat is gedistilleerd uit mijn doctoraatsonderzoek, een zeldzame resource genoemd waarvan de zorgvrager afhankelijk is. Als ik voor zorgverstrekkers spreek, vraag ik wel eens wie van hen tijd zat heeft. Dat is niemand. In de zorg zijn wachtkamers, wachttijden en wachtlijsten de pijnlijke illustratie van het nijpend tijdstekort door een chronisch gebrek aan mensen en middelen.
Ook buiten de zorg worstelen velen met tijdstekort. Dat ligt ook deels aan onszelf. Mensen in onze verwende West-Europese samenlevingen hebben de neiging om alles tegelijk en meteen te willen: we willen een job waarin we ons kunnen uitleven én kinderen én hobby’s én een huis én vakantie én … Dat is een ongenuanceerd beeld, dat weet ik, maar kijk eens hoe een jong doorsneegezin vandaag van her naar der holt om alles te combineren.
Flexwerk
En dan heb je de trends gekoppeld aan werk waarop auteur Kim De Witte inzoomt. Hij doet dat vanuit een linkse invalshoek, hij is immers volksvertegenwoordiger van de PVDA. Hij stelt dat de economische vraag om meer flexwerk ook precair werk met zich meebrengt: ‘een job die onzeker en hyperflexibel is, met een laag loon, zonder goede sociale bescherming’. Hij klaagt daarbij schijnzelfstandigheid aan. De voorbije tijd werden in dat kader in de media meermaals de pakjesverdelers als voorbeeld genoemd. Daar wordt ook gewag gemaakt van onderaannemers die een beroep doen op onderaannemers die elk op hun beurt met lage marges werken om te eindigen bij de man of vrouw die het pakje aan de deur afgeeft en wordt uitgebuit. De Witte verwijst naar de gevolgen van dergelijke situaties op de gezondheid van de werknemers: sterk gecontroleerd en volledig gefocust op kwantiteit raken ze opgebrand. Hij refereert ook naar wat Karl Marx ‘de dichtere opvulling van de poriën van de werktijd’ noemde.
Langer werken?
Kim De Witte mengt zich ook in het pensioendebat. Hij stelt het uitgangspunt van de Europese Commissie aan de kaak om tot het besluit te komen dat iedereen langer moet werken: de afhankelijkheidsratio of ‘de verhouding tussen het aantal 65-plussers en de 15- tot 65-jarigen’. Hij ontkent niet dat er steeds meer ouderen zijn, maar stelt dat als ouderen op tijd met pensioen gaan er ook minder kinderen, minder werklozen en minder zieken zullen zijn. Wie een zwaar beroep combineert met een lange loopbaan, sterft vroeger. De ‘economische afhankelijkheidratio’ moet daarentegen worden gehanteerd om de kost van de vergrijzing te meten, d.w.z. de verhouding tussen wie aan het werk is en wie niet. Zelf ondervind ik aan den lijve dat wie langer wil werken, daar vaak niet eens de kans toe krijgt. In vele sectoren vindt men werknemers daarvoor te duur geworden, zo wordt mij verteld door mensen die het zelf hebben ervaren.
De auteur meldt betrouwbare cijfers die illustreren dat lange en flexibele arbeidstijden mensenlevens kosten: omdat ze 55 uren en meer per week werken sterven jaarlijks 400.000 mensen aan een beroerte en 350.000 door coronaire hartziekten. Meer werken met minder mensen. De tijd ontbreekt om te ontspannen en werkstress leidt tot ‘een neerwaartse cirkel van destructie’.
Over controleartsen en arbeidsgeneesheren
Hij klaagt ook ‘de jacht op langdurig zieken’ aan alsof wie een uitkering om arbeidsongeschiktheid krijgt een voorrecht heeft en probleemloos leeft: ‘Ziek zijn maakt arm en arm zijn maakt ziek’. Zieken zijn geen ‘schuldigen’. Het lijkt mij logisch dat men profitariaat opspoort, maar wie ziek is, moet natuurlijk niet ook nog eens bijkomend slachtoffer worden van overheidsmaatregelen. Dat gevoel werd mij al geregeld gemeld bij contacten van zieken met controleartsen en arbeidsgeneesheren. De afhankelijkheid van een patiënt van het artsenberoep is op zich al groot, de afhankelijkheid van de controlearts of arbeidsgeneesheer nog groter. Lees er de Patient Empowerment-blog van Cindy Van Vooren maar op na.
We moeten onze ‘rust en vrijheid terugwinnen’ stelt Kim De Witte en hij vindt dat de wettelijke pensioenleeftijd terug naar 65 jaar moet: ’67 is te veel!’ Hij verwijst naar Ijsland, Spanje, Zweden waar met succes wordt geëxperimenteerd met werktijdverkorting. Hij klaagt de vermarkting van de gezondheidszorg aan en ‘de afbouw van preventie en van de brede aanpak’.
Pleidooi voor empowerment
De Witte pleit voor meer empowerment – meer inspraak – binnen ondernemingen en organisaties: door participatie kan je het gevoel van machteloosheid van werknemers verminderen. Werkgevers zouden geresponsabiliseerd moeten worden, vindt hij. Wat motiveert mensen om te doen wat ze doen? Hij citeert motivatiepsycholoog van UGent Maarten Vansteenkiste. Drie psychologische behoeftes zouden cruciaal zijn: autonomie, competentie en verbondenheid. Minder ‘moetivatie’, meer motivatie. Het aspect ‘autonomie’ is rechtstreeks gekoppeld aan het concept empowerment. Vansteenkiste: ‘Autonomie verwijst naar vrijheid. Het gaat daarbij om: de keuze mogen hebben, jezelf mogen zijn, mee beslissingen kunnen nemen, een werkelijke bijdrage leveren aan wat je (samen met anderen) realiseert.’
‘Ze draaien ons zot’ is een pocket van 195 vlot leesbare pagina’s met gestaafde analyses en standpunten. Aanbevolen lectuur voor wie zijn zin voor kritiek over werk en werkomstandigheden wil aanscherpen.
‘Ze draaien ons zot. Langer werken, ratrace, burn-outs’’ van Kim De Witte is uitgegeven door EPO, ISBN 9789462673335. Info op https://www.epo.be/nl/sociaal-politiek/5024-ze-draaien-ons-zot-9789462673335.html.
Noteer nu al de datum van het 2de zorgsymposium van de vzw Patient Empowerment en THE Institute:
dinsdag 25 oktober 2022
