Soms is een roman meer dan een roman. Dat geldt zeker voor ‘Cyriel’ van Eline Trenson. Het verhaal van het hoofdpersonage leert ons veel over hoe het in een woonzorgcentrum niet hoort te zijn.
In het verhaal lopen heden en verleden van het hoofdpersonage als een kleurrijk haakwerk door elkaar. Cyriel Van Daele blikt terug op een boeiend bestaan met veel diepsnijdende gebeurtenissen. Hij is een prof op emeritaat, nog kwik van geest en kan best nog voor zichzelf zorgen. Dat hij toch verkiest in woonzorgcentrum Fortuna te verblijven, roept ook bij sommige zorgverstrekkers daar vragen op. Ook zijn karaktervolle kleindochter die bij elk bezoek weer nieuwe levenskracht meebrengt, begrijpt het niet.
Geschreven vanuit een gevoel van verontwaardiging en ontroering
Maar het is overduidelijk dat deze roman geschreven is als een pleidooi voor waardigheid van ouderen, zeker als ze zijn opgenomen in een WZC. Auteur Trenson komt er overigens in een nawoord zelf voor uit dat ze het boek schreef “vanuit een gevoel van verontwaardiging en ontroering na het bekijken van de Pano-reportage op Canvas over de wantoestanden in commerciële woonzorgcentra”.
Al op Cyriel’s eerste dag in Fortuna wordt hij geconfronteerd met de realiteit: de doodswens van Jeanette. In het boek lees je ook wat dementie kan doen met een mens. Maar bovenal gaat het over onderstaffing en tijdsgebrek van medewerkers, nodeloze administratie, teveel verdovende medicatie, isolement en eenzaamheid, infantiliteit, dwang, gebrek aan privacy, verlies aan beslissingsrecht, ontmenselijking van de oudere en de zorgverstrekker en het nefaste effect van het toepassen van een kosten-batenmodel in de ouderenzorg.
Het lijdt geen twijfel dat deze wantoestanden bestaan. Ik kan gelukkig zelf getuigen dat het elders ook anders en beter kan. Mijn eigen moeder, met Alzheimer en ondertussen overleden, werd in het WZC goed verzorgd en niet betutteld. Alhoewel ik ook daar het tekort voelde aan personeel. Lees hoe het ook kan in de blog van Els Suys, algemeen directeur van WZC Het Prieelshof in Oordegem.
“Hier kom je als oudje binnen,
word je binnen de kortste keren verwerkt
en ga je naar buiten in een kist.”
Dat mijn mama goed werd verzorgd, nam niet weg dat ze worstelde met wat haar cognitieve toestand met haar deed en met het verlies aan waardigheid en een positief zelfbeeld. Daar gaat ‘Cyriel’ ook over. Het hoofdpersonage schijft zijn verhaal en ervaring neer als een tegenreactie, omdat hij anders het gevoel krijgt dat hij niet meer dan een last is: “Een ding dat in de weg ligt. Zoals afval. En afval stinkt. Afval verrot. Afval confronteert ons met afval. Afval willen we zo snel mogelijk kwijt. Dus ja, welkom in de zorgfabriek, of moet ik zeggen: het zorgrecyclagecentrum? Hier kom je als oudje binnen, word je binnen de kortste keren verwerkt en ga je naar buiten in een kist. Opgeruimd staat netjes”. Eén hoofdstuk heet niet zomaar ‘Ik ben oud dus ik ben niet’. Ik herken dat. Als 64-jarige op enkele maanden van mijn pensioen publiceerde ik onlangs op Spotify en Apple Music het lied ‘Over en oud’ …
“Afhankelijkheid levert je over aan de genade van een ander.”
Het boek gaat eveneens over afhankelijk worden van anderen en dus over disempowerment. Cyriel schrijft: “Afhankelijkheid levert je over aan de genade van een ander. (…) Het onvermijdelijke gevolg is een machtsverhouding en omgaan met macht – en machteloosheid, aan de keerzijde – is een doolhof met veel paden, die niet allemaal naar een uitgang leiden”. Het gevoel van machteloosheid ook van naasten om de oudere in die onverkwikkelijke situatie bij te staan. Ook zij zijn immers afhankelijk van de zorginstelling en van het zorgpersoneel dat met de oudere achterblijft als het familiebezoek is afgelopen. Dat aspect van disempowerment komt ongetwijfeld ook aan bod in de duogetuigenis van prof. Sebastiaan Engelborghs (hoofd van de dienst Neurologie in UZ Brussel) en mantelzorger Anouck De Bruijn (coördinator bij Expertisecentrum Dementie Orion i.s.m. het Psychogeriatrisch Netwerk) op het zorgsymposium ‘Samen de stap zetten naar morgen’ op 26 oktober.
Toch is het boek niet een en al somberheid. Je voelt er ook weerstand in, licht en humor. Het einde van het boek blijkt niet het einde van Cyriel te zijn, integendeel. Senioren verdienen respect van jonge mensen, “in ons allen schuilt immers – als we geluk hebben – een oudje”, schrijft de auteur. Want dat is Cyriel: een boeiend en nog steeds noodzakelijk pleidooi voor waardig ouder kunnen zijn en ook op latere leeftijd betekenis kunnen hebben.
‘Cyriel’ van Eline Trenson is uitgegeven door Manteau (ISBN 978 90 223 3769 1). Eline Trenson is klinisch psycholoog en psycho-analytisch therapeut van opleiding. Samen met haar man beheert ze het opleidingscentrum ‘Het Gedachtegoed’ lin het hartje van de Franse Perigord Noir; “een cursuscentrum voor filosofie, psychoanalyse, cultuur en maatschappij dat iedereen verwelkomt die warm wordt van kritisch denken, lezen en zinvolle dialoog.” Info over het boek op https://www.standaarduitgeverij.be/boek/cyriel-9789022337691/
Recensent: Edgard Eeckman
Schrijnend hoe we met ouderen omgaan. In andere culturen zijn ze door hun levenswijsheid de meest gerespecteerden in de groep.
Gelukkig is het ook op veel plaatsen anders en beter Lynn