Fons Van Dyck is doctor in de media- en communicatiestudies, doceert over marketing en communicatie aan de Vrije Universiteit Brussel, en staat aan het hoofd van strategisch adviesbureau Think BBDO. Hij publiceert regelmatig over actuele onderwerpen in o.a. De Tijd, Knack en Trends.
Het lijkt wel of we langzaamaan collectief in de ban van angst voor de toekomst zijn. Maar het is belangrijk ook de opportuniteiten te zien.
De toekomst zal volgens een meerderheid van de Vlamingen in het onderzoek in het kader van mijn boek ‘De toekomst is terug’ minder mooi zijn voor kinderen en kleinkinderen, dan in het verleden voor hen het geval was. En waar een op de drie Vlamingen het zelfs onverantwoord vindt om nog kinderen op de wereld te zetten. Een grote vrees ook dat deze ‘polycrisis’ daadwerkelijk kan omslaan in een ‘permacrisis’ die zich over een langere periode zal manifesteren en voor meer dan een op de vier Vlamingen zelfs nooit voorbij zal zijn. En waarbij zowat de helft van de bevolking verwacht dat we langzamerhand opnieuw afglijden naar ‘de jaren dertig’ van de vorige eeuw, het spookbeeld van een fascistische dictatuur, eerst in Italië en daarna ook in Duitsland. Een meerderheid van de Vlamingen (en volgens andere onderzoeken ook van de Franstaligen in België) verwacht tegenwoordig veel heil van een autoritaire leider die verkiezingen en parlement buitenspel zet.
Naar een mentale winter?
Wat in mijn onderzoek ook opvalt – en mijzelf beangstigt – is dat burgers hun vertrouwen verliezen in mensen in hun directe omgeving. Dat geldt in het bijzonder voor de eigen buren (30 procent heeft daar vertrouwen in) tot en met de eigen collega’s op het werk (32 procent). Omgekeerd: twee op de drie Vlamingen wantrouwen buren naast de deur en collega’s. Het verbaast dan ook niet dat een grote meerderheid van de bevolking de solidariteit tussen mensen de komende vijf tot tien jaar verder ziet afnemen en verwacht dat wie kapitaalkrachtig is het straks voor het zeggen zal hebben. Vaak onuitgesproken, maar wel innerlijk aanwezig leeft bij een steeds grotere groep van burgers het gevoel dat we langzaam maar zeker van de spreekwoordelijke zomer naar een mentale winter zullen evolueren.
“Onze eigen keuzes zijn belangrijk”
Ook al voelt het vooruitzicht van een mentale winter voor de meesten onder ons niet prettig aan, zelfs ongemakkelijk, ook een winter kan onvoorziene kansen en mogelijkheden bieden. Het is dan wel kwestie om door de bedreigingen heen ook de opportuniteiten te willen zien. Een beetje possibilist zijn tussen de twee oren kan daarbij helpen. De toekomst is immers geen eenrichtingsstraat. Hoe we de toekomst invulling geven, is afhankelijk van de keuzes die we individueel, of als gemeenschap waarvan we deel uitmaken, willen maken.
Want ook vandaag zien we hoe het mogelijk is om positief en constructief samen te werken, soms tegen de stroom in. De praktijk van vele ngo’s en vzw’s laat ons elke dag zien hoe we niet aan de vijandigheid van de winter overgeleverd moeten zijn, maar kunnen kiezen voor samenwerking en solidariteit. In mijn boek verwijs is o.a. naar Kom op tegen Kanker in Vlaanderen, maar er zijn ontelbare andere verenigingen die vaak in de luwte prachtig werk leveren, zoals Patient Empowerment vzw voor de positie van patiënten.
Blijven praten, dialogeren, overleggen
Het is in dat opzicht bijzonder hoopgevend dat 8 op 10 Vlamingen ervan overtuigd is dat doorbraken in wetenschap en technologie ons leven zullen verbeteren. En dat geldt in het bijzonder voor de gezondheidszorg, waar de verwachtingen hoog gespannen zijn naar de mogelijkheden van Artificiële Intelligentie (ook al zijn er ook kritieken te formuleren).
Zou het de wereld ook niet een betere plek maken, en onszelf minder angstig maken, als we met elkaar blijven praten, dialogeren, overleggen, eerder dan wanhopig onze toevlucht te zoeken tot een autoritaire leider die de democratie buitenspel zet? Hoopgevend is dan ook in mijn onderzoek dat 3 op 4 Vlamingen van mening is dat de meeste mensen wel degelijk deugen (hiermee de stelling van de auteur Rutger Bregman[i] bevestigend). Ook al lopen de visies en de waarden soms ver uit elkaar, en kunnen die weleens botsen met elkaar, dan nog lijkt een flinke discussie mij veel gezonder dan ons te vergrijpen aan haatspraak en fysiek geweld.
De toekomst = gezamenlijk
Er is dan wel behoefte aan een nieuw sociaal contract tussen alle belanghebbenden in onze samenleving, een maatschappelijk pact met nieuwe afspraken over rechten en plichten, over vrijheden en verantwoordelijkheden, over herverdeling van rijkdom, macht en kennis, en natuurlijk over welke gezamenlijke toekomst we met z’n allen willen bouwen. Ook als het over gezondheid gaat. En laat dat nu net de ambitie van Patiënt Empowerment zijn. De toekomst is immers gezamenlijk en zal voortkomen uit het gezamenlijk doen. Alleen samen komen we verder.
[i] Het boek van Rutger Bregman heet ‘De Meeste Mensen Deugen’.
Onlangs rolde het nieuwe boek van Fons Van Dyck van de persen: ‘De toekomst is terug, Een oproep om ons leven in handen te nemen’. Het werd uitgegeven bij Pelckmans (ISBN 978 94 6337 7447). We publiceren later nog een recensie van het boek. Voor info.