Patiënt Eddy vraagt niet om alleswetende artsen, hij beseft dat die niet bestaan. En als burger verwacht Eddy niet van politici dat ze alles kunnen, hij weet dat politiek bedrijven de kunst is van het compromis.
Maar Eddy wil wel graag dat artsen en politici – en alle anderen die een functie bekleden die voor zijn bestaan belangrijk is – eerlijk en betrouwbaar zijn. Dat hij erop kan rekenen dat ze het beste met hem voor hebben. Dat ze zijn vertrouwen waard zijn.
‘Nieuwe autoriteit’ is heel concreet
Als je het aan Eddy zou vragen, zou hij gemakkelijk heel concrete gedragselementen kunnen opsommen waarop zijn vertrouwen rust in bijvoorbeeld artsen en politici. Toegeven dat je iets niet weet. Zeggen dat je over iets eerst toch eens rustig wil nadenken. Erkennen dat je een fout hebt gemaakt. Duidelijk vertellen waarom je een bepaalde beslissing hebt genomen of gaat nemen. Niet iets doen omdat het in is, maar wel omdat er de overtuiging is dat dit het beste is dat gedaan kan worden. Weten wat je wil en ervoor gaan, maar ook luisteren naar wat een ander ervan vindt en daar rekening mee houden. Iemand anders’ mening of voorstel aanvaarden als dat inderdaad beter lijkt. Het perspectief van een ander willen zien en begrijpen. Authentiek zijn. En transparant.
Dat zijn ook kenmerken van de ‘nieuwe autoriteit’. De Braziliaan Haim Omer heeft dit concept al meer dan 10 jaar geleden uitgewerkt en toegepast op de ouder-kind relatie en op de leerkracht-kind relatie. Hij heeft daarvoor gebouwd op de geweldloos verzet-methode van voortrekkers als Ghandi en Martin Luther King. De prof vertrekt van dezelfde vaststelling als in mijn recente boek “Balanceren tussen macht en onmacht” over de wederzijdse afhankelijkheid tussen artsen en patiënten: autoriteit of gezag krijg je niet meer automatisch voortvloeiend uit een functie of door dominantie, je moet ze verdienen. Dat vraagt om transparantie en coherentie in wat je doet en zegt. Je verwacht geen vanzelfsprekende gehoorzaamheid, maar stimuleert juist het ontwikkelen van autonomie. Je streeft niet naar totale controle of winnen en dreigt niet met sancties. Je probeert afstand te overbruggen en werkt samen. Die kenmerken gelden niet alleen in de best mogelijke relatie tussen kind en ouder, maar ook voor de relatie tussen patiënt en arts en tussen politici en burgers.
Een verhaal van waarden (en wat ze bedreigt)
Het is tegelijk een verhaal van waarden. Op dat vlak is de Belgische gezondheidszorg in volle ontwikkeling. Steeds meer ziekenhuizen bijvoorbeeld buigen zich over hoe ze patiëntenparticipatie kunnen organiseren om de zorg beter te maken, ook vanuit patiëntenperspectief. Meerdere zorgorganisaties stelden daar een verantwoordelijke voor aan. Wie leiding geeft, moet tonen gezag waard te zijn. Ook lokale overheden trachten in toenemende mate een dialoog met de inwoners te organiseren. Nog teveel politici lijken ondertussen te blijven steken in de ‘oude autoriteit’ en in schijndialoog om hun kortetermijn eigenbelang niet in het gedrang te brengen. Het valt mij op dat de geregelde onderzoeken (ook mijn eigen doctoraatsonderzoek) die aantonen hoe weinig vertrouwen burgers hebben in politici, vele politici niet lijkt te stimuleren tot een daadwerkelijke nieuwe politieke cultuur. Dit is onrustwekkend. Politici bepalen immers de vorm en de kenmerken van onze samenleving.
De voorbije jaren werd onze samenleving door sommige politici zelfs in een totaal andere richting gestuwd. In Vlaanderen maakte het Vlaams Blok een onverdraagzame houding tegenover andere culturen en anders-zijn maatschappelijk aanvaard en andere politieke partijen hebben uit schrik voor stemmenverlies de rug in hun richting gebogen. In de VS en wereldwijd maakt president Trump komaf met het respect voor feiten, wetenschap en ethiek en creëert daarmee de ideale voedingsbodem voor propaganda en manipulatie. Het zijn uitingen van ‘oude autoriteit’ die zware schade toebrengen aan een samenleving die zegt bepaalde menselijke waarden hoog in het vaandel te dragen.
Wordt 2020 het jaar van de ‘nieuwe autoriteit’? Ik hoop het, dat is mijn nieuwjaarswens. Via de VZW Patient Empowerment zullen we in elk geval trachten de inzichten ervan in de zorg te verbreiden, ook in 2020 en erna. Voor Eddy, voor alle andere patiënten én voor iedereen die misschien ooit patiënt wordt. Omdat we het alleen samen goed en beter kunnen maken.
Ook namens de VZW Patient Empowerment wens ik u graag een geëmpowerd en gezond 2020!
De VZW Patient Empowerment brengt eind 2020 een werkboek voor zorgverleners en een strip voor patiënten uit. Daartoe lanceerde het onlangs een dialoog om samen (patiënten + zorgverleners) een antwoord te geven op de vraag: hoe kan een patiënt zoveel mogelijk een gevoel van controle en autonomie hebben tijdens zijn zorgproces? Hoe kan de relatie patiënt-zorgverlener zo gelijkwaardig mogelijk zijn? Geef ook jouw mening en visie. Ga meteen naar de actiepagina.