Edgard Eeckman is voorzitter van de VZW Patient Empowerment. Voorheen was hij 16 jaar communicatiemanager van het UZ Brussel. Hij studeerde communicatiewetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel en is doctor in de media- en communicatiestudies. Hij is gastprofessor over Patient Empowerment aan o.m. de Erasmushogeschool Brussel. Info op www.patientempowerment.be. Edgard is ook creatief actief: www.edgard.be.
Dertien relevante getuigenissen van cliënten leren ons dat een hulpverlener zijn rol als een sherpa zou moeten vervullen. Een boekbespreking.
Dit is een ongebruikelijk begin van de recensie van het boek ‘Wie ben jij voor mij? Ervaringen met hulpverleners’ in redactie van Inge De Vos en Vera Van Hove. Ik start mijn bespreking immers met mijn bezoek aan ‘Africa Supernova’, de bloedmooie expo in kunsthal KAdE in Amersfoort over hedendaagse Afrikaanse kunst. Die is er nog tot 7 januari te zien: 170 kunstwerken van 154 kunstenaars uit 33 Afrikaanse landen (een afbeelding van een ervan hieronder). Bij het bewonderen van zoveel creatieve schoonheid dacht ik ook de rode draad te zien in al die expressie. Bijna doorlopend gaat het om de zoektocht naar en de behoefte aan gelijkwaardigheid als een antwoord op racisme en onderdrukking in hun verleden en vandaag. Soms zijn het impliciete aanklachten, soms expliciete uitdrukkingen van weerstand, dan weer gewoon schoonheid en ontroering. Ik voelde wat zij belangrijk vinden: zonder voor(oordelen) gewaardeerd worden, vrij kunnen denken, bewegen, zich uiten. Gelijkwaardig mens zijn tussen alle mensen.
Dit recent bronzen beeldje is van Mary Sibande, beeldhouwer, schilder en installatie-kunstenaar. In haar werk onderzoekt ze de raakvlakken tussen afkomst, geslacht en arbeid in Zuid-Afrika. Ze geeft nieuwe betekenis aan de erfenis van haar eigen familie, die gedwongen huishoudelijk werk moest doen tijdens de apartheid. Sibande’s werk bekritiseert de stereotiepe beelden van zwarte vrouwen in Zuid-Afrika. Sibande ziet het lichaam als een plek waar de geschiedenis wordt betwist en waar de fantasieën van een kunstenaar zich kunnen afspelen.
“Wat verwacht je van je hulpverleners?”
En dan lees ik in ‘Wie ben jij voor mij?’ dertien dialogen met cliënten van de zorg in een mix van emoties. Een Afghaanse vrouw die als niet-begeleide minderjarige vluchteling naar België kwam, een moeder die na 2,5 jaar een baby met een ernstige meervoudige beperking en complexe gezondheidsproblemen verliest, een vrouw die langdurig werd opgenomen na een langere periode van middelenmisbruik waaraan complexe oorzaken ten grondslag liggen, een man die al twee jaar verblijft in een hoogbeveiligd behandelcentrum voor mensen die wegens een psychische stoornis strafbare feiten pleegden, gescheiden ouders met een dochter met een ernstige verstandelijke beperking, …
“Wat verwacht je van je hulpverleners?” is telkens de vraag. In elk hoofdstuk verwoorden ze op soms ontroerende manier hun perspectief en verwachtingen ten aanzien van hulpverleners. Telkens weer valt het mij op welke behoeften steeds terugkomen: de behoefte aan vertrouwen, veiligheid, beschikbaarheid, nabijheid, verbinding, uniciteit, empathie, luisterbereidheid, thuisgevoel, open & duidelijke communicatie, kwetsbaarheid, oprechtheid, autonomie, bewogenheid, … Het is een waslijst die een goed beeld geeft van de aard die de relatie voor de bevraagde cliënten zou moeten hebben. Soms hadden ze zo’n relatie met hun zorgverlener(s), soms niet.
Het verhaal van Lotte
Lotte is 18 en ze heeft een ernstige verstandelijke beperking gecombineerd met een Autisme Spectrum Stoornis. Soms is ze gefrustreerd door haar eigen stoornis en heeft ze het emotioneel moeilijk. Dat ze dan mensen uit haar onmiddellijke omgeving krabt en schopt, heeft betekenis. Ze kan verbaal immers niet aangeven of ze pijn, verdriet of kwaadheid ervaart. Het is haar manier om duidelijk te maken dat ze zich niet goed voelt in haar vel. Haar begeleider Walter: “Een begeleider die kan ‘luisteren naar dit fluisteren’ is goed waard.” Het is een voorbeeld van een verhaal dat begeleiders helpt begrijpen.
Nood aan dwarsliggers!
“De getuigenissen zijn een pleidooi om in soms bijzonder moeilijke omstandigheden het subject te zien, ruimte te maken voor de subjectiviteit. En gelukkig, goede hulpverleners blijken diegenen te zijn die buiten de lijnen durven kleuren. Die standpunten innemen, tegen de stroom in dingen anders durven doen,” zo schrijft Goedele De Nil, opleidingscoördinator Bachelor in de orthopedagogie van HOGENT in haar inleiding tot het boek. “Misschien zijn dat de studenten die wij vanuit de opleiding aan het werkveld willen afleveren. Dwarsliggers, die het lef hebben om te experimenteren, die reflecteren met kennis van zaken. Nooit om spaken in de wielen te steken. Het zijn dwarsliggers met een uitstekende grondhouding,” schrijft ze nog. Dat sluit wonderwel aan bij de attitude die ik voelde in veel werken van de kunstenaars die exposeren op ‘Africa Supernova’.
De hulpverlener als sherpa
Het boekje, dat 149 bladzijden telt, is een co-creatie van studenten, docenten en cliënten in het kader van de opleiding orthopedagogie van HOGENT. De cliënten delen hoogstpersoonlijke verhalen die de hulpverleners op een doeltreffende manier meenemen naar het cliëntenperspectief. Elk hoofdstuk is geschreven door andere auteurs. Het bevat telkens een rubriek ‘Blikvanger’ die geldt als een soort besluit. Elk hoofdstuk eindigt ook met enkele ‘Reflectievragen’. Vraag 1 van hoofdstuk 1 luidt: “Welke wegen leiden naar empowerment van personen in kwetsbare situaties? Welk empowerend potentieel of risico schuilt in de verschillende hulpverleningsrollen die we kunnen opnemen? Hoe kan ik dit in de dagelijkse hulpverleningspraktijk vormgeven?”
De publicatie eindigt met een literatuurlijst en met tien samenvattende krachtlijnen die vertrekken van de metafoor van ‘de sherpa’, deskundige klimmers die hun klanten veilig naar de hoogste bergtoppen van de Himalaya loodsen. Een mooi beeld dat boekdelen spreekt. Het boekje is daarmee ook een sterk en eerlijk pleidooi voor warmmenselijke zorg als antwoord op een zorg en zorgverstrekkers die zich van de wijs laten brengen door administratie, registratie en routine. Een pleidooi voor luisteren, je stem laten horen en, als dat nodig is, dwarsliggen.
Waarden en het respect ervoor, dat is wat de getuigenissen bindt met de kunstuitingen op ‘Africa Supernova’. “Het is eigenlijk zo eenvoudig,” dacht ik, hand-in-hand met mijn echtgenote slenterend in het gezellige Amersfoort, “waarom doen we het niet gewoon?”
Praktische info
‘Wie ben jij voor mij? Ervaringen met hulpverleners’ in redactie van Inge De Vos en Vera Van Hove werd uitgegeven door Gompel&Svacina. ISBN 978-94-6371-120-3. Een deel van de oprbrengst van het boek gaat naar het project Link! in ‘Scent Erzsébet Otthon’ in Ipolytölgyes (Hongarije), een voorziening voor 150 mensen met een fysieke en/of verstandelijke beperking.
Bestellen via https://gompel-svacina.eu/product/wie-ben-jij-voor-mij-ervaringen-met-hulpverleners/
Info over ‘Africa Supernova’, expo in kunsthal KAdE in Amersfoort over hedendaagse Afrikaanse kunst: https://www.kunsthalkade.nl/nl/tentoonstellingen/africa-supernova/