Vandaag kunnen we onze mening minder vrij uiten dan voorheen, zeggen sommigen. Cartoonist Lectrr vindt het onzin, zo staat in zijn essay. Mogen we vrij onze mening uiten bij de arts? Recensent Edgard Eeckman antwoordt.

Een cartoonist die voor een keer een boekje schrijft in enkel woorden. Ik vond het intrigerend. Zou een cartoon over zijn onderwerp tekortschieten? Wil hij een andere doelgroep aanspreken? Vindt hij dat hij dit keer met woorden trefzekerder kan zijn? Of is hij gewoon ingegaan op de vraag van het Davidsfonds? “We mogen niks meer zeggen” is de titel van het mooi uitgegeven boekje. Het is tevens een veelgehoorde uitspraak, schrijft Steve Degryse alias cartoonist Lectrr in het voorwoord en hij voegt er al snel aan toe dat het nergens op slaat. Ook die stelling trok mijn aandacht. Immers, zoals Lectrr ook zelf aangeeft, wordt op vele mediaplatformen geregeld verzucht dat er minder vrije meningsuiting is. Dat sprak mij ook aan in het kader van Patient Empowerment.

Liever een jaknikkende en gehoorzame zorgvrager?

Het concept Patient Empowerment verwacht ook veel van de zorgvrager. Die moet geëmpowerd willen én kunnen zijn. Hij moet daartoe over zogenoemde ‘participatieve competentie’ beschikken. Eenvoudig uitgedrukt: de zorgvrager moet in staat zijn of in staat gesteld worden om te vragen wat hij of zij te vragen heeft en door te vragen tot hij een bevredigend antwoord kreeg. Dat kan bedreigend overkomen voor de zorgverstrekker die liever jaknikkende en gehoorzame zorgvragers heeft. Nochtans is dat nergens voor nodig. Een mens heeft het recht te begrijpen wat hem waarom overkomt en hoe eraan verholpen kan worden. Dat kan hem extra motiveren om bij te dragen tot een oplossing. Kunnen en durven zeggen wat je denkt – overigens, ook voor de zorgverstrekker -, is daarom een essentieel element van Patient Empowerment. Dat alles speelde door mijn hoofd toen ik het boekje van Lectrr in handen kreeg. Is het zo dat we niks meer mogen zeggen?

Was er voorheen wel vrije meningsuiting?

Lectrr vindt alvast dat de uitspraak nonsens is. Hij verwijst naar de lawine aan meningen van jan en alleman op sociale media. Dankzij die kanalen kunnen mensen zelfs gemakkelijker dan voorheen hun mening kwijt aan een uitgebreider gehoor. Toch hebben mensen een ander gevoel. Misschien komt dat omdat in de 20ste eeuw vrije meningsuiting absoluter leek dan het was, stelt Lectrr. Want was het niet bovenal “de witte man van middelbare leeftijd hoog op de sociale ladder” die met opgestoken wijsvinger predikte vanop de kansel? Vandaag hebben andersdenkenden juist méér mogelijkheden om hun mening te geven.

Wie luistert nog op sociale media?

Lectrr heeft een punt, al is dat natuurlijk relatief en dat beseft hij zelf ook. Dat je een mening ventileert – in woord of in beeld – betekent nog niet dat ernaar geluisterd wordt. Je bent met minstens twee in een dialoog en voor een gesprek heb je dus ook een luisterend oor nodig; zo ook in de relatie zorgvrager-zorgverstrekker. Daarnaast zorgen we zelf als gulzige internetgebruikers voor dermate veel noise dat talrijke meningen erin verdwijnen zonder dat er een haan naar kraait. Daardoor censureren we feitelijk onszelf, vindt Lectrr. In het boekje kaart Lectrr in meerdere korte hoofdstukjes de rol van humor en meer bepaald de cartoon aan als een “uitnodiging tot reflectie”, als middel om schurend te bevragen. Zo komt hij tot de voor een cartoonist essentiële vraag: moet je alles kunnen zeggen? Zijn antwoord is duidelijk ‘ja’, al lacht hij zelf nooit met slachtoffers: “Een goede humorist schopt omhoog, niet omlaag.  Omlaag schoppen is te gemakkelijk”. Kunnen we dan niet beter uit respect iets niet zeggen? Moeten we niet respect hebben voor de wet bijvoorbeeld? Zijn antwoord: moeten we de wet respecteren “zelfs als de wet immoreel zou zijn? De grootste misdaden uit de geschiedenis zijn niet gepleegd door mensen die de wet overtraden, maar door mensen die ze klakkeloos volgden”.

Respect moet je verdienen, elke dag

Moet een patiënt z’n mond houden uit respect voor de arts, vraag ik mij af. Neen dus. “Wie respect eist, heeft het duidelijk nog niet verdiend”, schrijft Lectrr. “Respect vragen is heel vaak wijzen naar waar de taboes zich bevinden”.  Respect moet je verdienen, elke dag, om de slagzin van een supermarkt te parafraseren. En de laatste zin van zijn boekje stelt hij dat een mens altijd zelf moet nadenken, en nooit respect moet hebben. Zelf vind ik dat er niets mis is met respect, integendeel. Eén van de betekenissen die de Oxford English Dictionary (vertaald) geeft aan het concept respect luidt immers: “rekening houden met de gevoelens of rechten van anderen”. Het is vooral de volgende betekenis die een probleem kan zijn, lijkt mij: “gevoelens van diepe bewondering voor iemand, veroorzaakt door zijn kwaliteiten of prestaties”. Ik noteer daarom twee voorwaarden voor respect: 1) ze mag een mens niet muilkorven 2) ze moet wederzijds zijn. Een boekje met een essay van 43 bladzijden geschreven door een cartoonist over niks meer mogen zeggen, zet dus aan om er vanalles over te zeggen. En dit zonder één cartoon te tekenen! Mijn aanbevolen gebruiksaanwijzing van het boekje:

  1. Ga in de zetel zitten en lees het in één ruk uit (duurt maar een half uur)
  2. Leg met de bedenkingen van Lecterr je hoofd achterover en sluit je ogen.
  3. Laat bezinken. Denk na. Weeg kritisch af.
  4. Zeg op sociale media of je het ermee eens bent. Want dat mag.

We mogen niets meer zeggen, Humor, vrije meningsuiting en censuur, uitgegeven door Davidsfonds Uitgeverij/Standaard Uitgeverij, ISBN 978 90 223 3820 9 – Info op https://www.standaarduitgeverij.be/cartoonist-lectrr-over-humor-vrije-meningsuiting-en-censuur-in-we-mogen-niks-meer-zeggen/

Uitsmijter: de vzw Patient Empowerment houdt van cartoons!

Als vzw Patient Empowerment geloven we sterk in de kracht van de cartoon als communicatiemiddel. De toegankelijke versie van mijn doctoraat over macht in de relatie patiënt-(huis)arts is helemaal geïllustreerd met cartoons van arnulf.be. Hij tekende live op de presentatie van mijn boek ‘Balanceren tussen macht en onmacht’ (Politeia) op de Antwerpse boekenbeurs (zie de cartoon hiernaast). Sindsdien kleurt hij al mijn presentaties met cartoons, ook de wetenschappelijke. Zijn cartoons zijn ook de basis van de campagne ‘Elke stap zet je samen’ die de vzw op 26 oktober lanceert. En op het eerste Patient Empowerment-symposium op diezelfde dag tekent hij live cartoons. Zonder censuur.

Recensent: Edgard Eeckman

_____________________________________________________

Nog niet ingeschreven voor het eerste Patient Empowerment-symposium op 26 oktober?

Ga meteen naar https://www.t-h-e-institute.org/samen-naar-morgen-zorgsymposium

 

Nog niet geabonneerd op onze nieuwsbrief?

De nieuwsbrief heeft geen vaste periodiciteit. Het enige criterium om hem te versturen is de relevantie van de informatie. We spammen niet! Al geabonneerd? Excuses voor deze herinnering.

Je hebt succesvol gesubscribed!