In zijn boek ‘Mensenmaat. Een pleidooi voor imperfectie’ onderstreept Luc Van Gorp de nood aan verandering in ons zorgsysteem. Daarmee is hij niet de enige en niet de eerste. Maar zijn visie overstijgt de zorg.
Dat ons zorgsysteem meer op kwantiteit dan op kwaliteit is afgestemd, dat het te zeer in silo’s is opgedeeld, dat er naast cure ook meer care moet zijn en dat de financiële dynamiek onnodige productie in de hand werkt bijvoorbeeld, is ondertussen genoegzaam bekend voor wie het een beetje volgt. Ri De Ridder kaartte het aan in zijn boek ‘Goed ziek’, Marc Noppen deed het recentelijk in ‘Gewoon Anders’ en Luc Van Gorp legt ook weer de vinger op dezelfde wonden. Je kan je afvragen hoe het komt dat als experts met terreinervaring het eens zijn over de diagnose die wonden niet ernstig worden behandeld. Wie heeft er voordeel bij dat ze niet genezen of wie mist de expertise of durf om ze aan te pakken.
Wie heeft er voordeel bij dat het zorgsysteem niet fundamenteel verandert?
De vermelde auteurs weten waarover ze spreken en dat geldt ook voor Luc Van Gorp. Vandaag is hij voorzitter van CM Gezondheidsfonds maar o.m. als verpleegkundige leerde hij ook de zorgpraktijk kennen. Het is altijd goed dat wie vooraan de klas wiskunde doceert, er zelf mee heeft geworsteld toen hij nog een leerling was. Maar de auteur overstijgt een visie op de zorg door zijn brede maatschappelijke visie te beschrijven.
Kort samengevat: er moet weer meer ruimte komen voor de mens in onze samenleving en in de instituten die er bestaan. In verschillende hoofdstukken heeft hij het over de politiek, ons leefmilieu, de kerk, het onderwijs, de gezondheidszorg en de culturele sector. Telkens onderstreept hij het belang, wat er schort en de nood aan meer mensenmaat. Op al deze domeinen heeft het neoliberale denken de mens verdrongen, is zijn standpunt, “een denken dat haaks staat op wie de mens fundamenteel is en wil zijn”. Hij vindt het “hoog tijd voor de herontdekking van de mens, zodat we eindelijk weer meer mens kunnen zijn, in een wereld op mensenmaat”. Het ganse boek door pleit hij ervoor het ‘lineair denken’ te vervangen door ‘circulair’ denken. Een mensenleven volgt geen doorlopend, gestructureerd en perfect pad dat solide rechten en vaste verwachtingen oplevert en waarvoor het individu de hoofdverantwoordelijkheid draagt. Circulair denken associeert hij met vertrouwen, ‘het hier en nu’, connectie met de leefomgeving en met medemensen, en met menselijke imperfectie. Dwangmatig streven naar perfectie is lineair denken.
Een mooi ideaal
Dat Luc Van Gorp ook filosofie heeft gestudeerd voel je bij het lezen en dat verrijkt het boek. Hij beschrijft een mooi ideaal. De coronacrisis is niet het onderwerp, maar hij refereert er soms naar omdat het hem bewuster maakte van het belang en de gegrondheid van zijn pleidooi. Hij bepleit met vlotte pen en we leren ook iets over hem als mens. Het is altijd boeiend om ook de auteur een beetje te leren kennen. Wist u dat hij ooit leerde klarinet spelen?
Luc Van Gorp benoemt, maar doet dat zacht.
Het boek is geen pamflet en niet op het scherp van de snede geschreven. Hij benoemt, maar doet dat zacht. Zo heeft hij het over “de klassieke instituten” zonder precies te zijn. Al besteedt hij als gelovig mens wel één hoofdstuk aan het kerkelijk instituut. Daardoor komt de rol van de ziekenfondsen in de zorg niet zeer specifiek of uitgebreid aan bod, iets dat toch voor sommigen ter discussie staat en waarop je als lezer misschien een antwoord zou verwachten. Apolitiek is zijn publicatie niet. Dat is het duidelijkst voelbaar als hij in het hoofdstuk over cultuur de Vlaamse “canon” verwerpt die vastlegt “wat kunst is en wat niet”. Een N-VA idee, maar hij schrijft het toe aan “bepaalde politici”. Het illustreert zijn stijl én ook dat het een persoonlijk boek is.
Eigenlijk kan je zijn boek ook lezen als één groot pleidooi voor Patient Empowerment omdat hij pleit voor betrokkenheid, participatie en respect voor ieder mens. Hij erkent de rol die de mens te spelen heeft en die hij moet kunnen spelen, in al zijn imperfectie, in de samenleving en in de zorg.
Hoopvol
Tijdens het lezen bekroop mij één ongemakkelijk gevoel. Heel vaak heeft Luc Van Gorp het over hoe wij ons verkeerd gedragen of hoe systemen de verkeerde focus leggen. Dat zijn doorgaans goed geargumenteerde analyses. Hij is hoopvol en wil positief vooruitkijken o.m. omdat er ook een “tegenbeweging” is “die de moed heeft om tegen heilige huisjes te schoppen en onze samenleving op een andere leest te schoeien”. Tegelijk staan in het voorwoord een aantal zinnen die mij essentieel lijken, zoals “De mens creëert zelf de omstandigheden die het hem moeilijk maken” en – in het kader van “grenzeloze groei” – “op die manier organiseren we eigenhandig onze ondergang”.
De spiegel
Bijna doorlopend had ik bij het lezen het gevoel dat er een dilemma zat in het boek. Mensen kunnen positieve veranderingen teweegbrengen, maar het zijn ook mensen die anderen uitbuiten, de klimaatverandering onderschatten, systemen maken en bevolken, milieu-onbewust en kooplustig zijn, “lineair denken”, ook in de zorg. Ook onvolkomen systemen worden door mensen gemaakt en in stand gehouden. De mensheid heeft zowel het positieve en mooie als het negatieve en lelijke in zich. Misschien moeten we niet “de mens herontdekken”, zoals Luc Van Gorp het formuleert, maar ons eerder bewust worden van hoe hij echt is. Enerzijds vindt hij dat we de menselijke imperfectie moeten aanvaarden, anderzijds kreeg ik de indruk dat hij ons tegelijk een menselijk ideaalbeeld voorhoudt. Ik onderschrijf en houd van het verlichtingsdenken, maar de coronacrisis heeft meermaals, en niet voor het eerst, laten zien – en doet dat vandaag nog – hoe ver de rede soms staat van menselijk gedrag. En wat mij betreft is dat een understatement. De uitweg zit misschien net in echt durven inzien “hoe de mens is en wil zijn”.
Een boek kan aanzetten tot afstand nemen en reflecteren, en dat is goed. Maar het meest relevante werkinstrument van de mens om een positieve evolutie te realiseren in de samenleving en in de zorg, lijkt mij de spiegel. Jammer genoeg het meest verwaarloosde werkinstrument ook. Mensen zien er vaak niet zichzelf in, maar de ander.
‘Mensenmaat. Een pleidooi voor imperfectie’ van Luc Van Gorp, Pelckmans, ISBN 978 94 6310 554 5.
Recensent: Edgard Eeckman