Simon Malfait is zorgmanager in het UZ Gent en klinisch professor aan de UGent. Hij doctoreerde over ‘Patiëntenparticipatie op verpleegafdelingen: de casus van de overdracht aan bed’. Hij doet onderzoek naar patiëntenparticipatie, zorgorganisatie en volgt de evoluties binnen de verpleegkunde nauw op. LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/simon-malfait/
De overdracht aan bed levert voor de patiënt, de verpleegkundige en de zorgorganisatie enkel voordelen op. Toch blijft er weerstand. Onterecht.
Net voor de zomer van 2018 mocht ik mijn doctoraat verdedigen. In het traject lukten we erin om de verpleegkundige overdracht aan bed te implementeren op verschillende verpleegafdelingen in zeven Vlaamse ziekenhuizen. Het was een heuglijk moment. Niet enkel voor mij, maar vooral omdat we er als beroepsgroep in slaagden om beroepseigen barrières te overwinnen en vooroordelen naast ons neer te leggen.
De informatieongelijkheid tussen verpleegkundige en patiënt verminderen.
De overdracht aan bed, waarbij de verpleegkundigen hun middagoverdracht geven aan het bed van de patiënt en hierbij de patiënt betrekken, is niet nieuw. Er werd al met de methode getest in de Engelse gezondheidszorg tijdens de vijftigerjaren van de vorige eeuw. Ondanks de vele voordelen die de overdracht aan bed oplevert voor de patiënt, de verpleegkundige en de zorgorganisatie, is de weerstand er tegenover doorheen de voorbije decennia niet afgenomen. Verpleegkundigen vertonen blijvend een zekere drempelvrees om de methode te gebruiken.
De methode biedt nochtans enkel voordelen. Door de verpleegkundige overdracht aan het bed van de patiënt te doen, en dus daar informatie te delen over én met de patiënt, verandert de informatieongelijkheid tussen verpleegkundige als patiënt. Hierdoor is de patiënt beter ingelicht, voorziet de patiënt meer informatie aan hulpverleners, worden fouten opgemerkt, is er visuele controle door verpleegkundigen van verschillende parameters, en wordt de zorg menselijker. Kortom, wie en wat je ziet, onthoud je beter! Dit had als gevolg een daling van het aantal patiëntveiligheidsincidenten. Daarenboven levert het ook tijdswinst op voor verpleegkundigen. Er worden immers verschillende noodzakelijke zorgactiviteiten (toeren, overdracht, informatievoorziening, …) met elkaar gecombineerd. Onderzoek in verschillende zorgcontexten blijft deze resultaten bevestigen en aanvullen.
Barrières afbreken!
Het leek een win-winsituatie. En toch bleek implementatie moeilijk. Vele verpleegkundigen maakten zich zorgen over privacy in tweepersoonskamers, het risico op foute informatieoverdracht, onvoldoende tijd, praktische organisatie, of wisten gewoonweg niet hoe eraan te beginnen. Dit maakte de implementatie misschien niet makkelijk, maar niet onmogelijk. Door samen met patiënten en verpleegkundigen over deze barrières te spreken en na te denken, werden de weerstandsmuren steen voor steen afgebroken. Eindelijk waren we vertrokken! Overdracht aan bed kreeg in Vlaanderen voet aan de grond, en met deze patiëntenparticipatiemethode werden we plots een voorloper wereldwijd.
Covid vertraagde
En toen kwam COVID. Logischerwijs werden contacten zoveel als mogelijk beperkt om verspreiding te voorkomen. De overdracht aan bed werd een vage gedachte in vele organisaties, het momentum leek verdwenen. Gelukkig bleek dat maar tijdelijk. Sinds kort komen er weer vragen om te helpen om de methode opnieuw op te starten. Vooral diensten die de overdracht aan bed meer dan zes maanden gebruikten, blijven overtuigd van de voordelen die de methode opgeleverd had pre-COVID. Het momentum en de ontvankelijkheid zijn we dus nog niet kwijt.
Tijd- en personeelstekort hindert …
Tijd blijkt op heden echter een cruciale factor te zijn. Het is algemeen geweten dat de zorg voor COVID al kampte met acute personeelstekorten. Dit is enkel toegenomen na de pandemie. Het maakt het voor organisaties niet evident om nieuwe methodes te implementeren. Het personeelstekort en zorgzwaarte trekt ons in een tunnelvisie waar nog weinig mentale ruimte is om de overdracht aan bed te implementeren. En toch moeten we het overwegen.
… maar het creëert net tijdswinst!
Onderzoek blijft immers de voordelen voor de overdracht aan bed aantonen, zowel de directe als indirecte positieve impact op tijdsgebruik. Minder incidenten, een betere zorgorganisatie, minder beloproepen, beter geïnformeerde patiënten … leiden ertoe dat de werkdruk afneemt voor verpleegkundigen. Het lijkt paradoxaal, maar dat is het niet. Door tijd vrij te maken, zullen we tijd winnen als zorg. Tijd die we kunnen investeren in het verminderen van de werkdruk, en meer persoonsgerichte zorg. En zo, winnen we allemaal!