In een debat in ‘Ter Zake’ enige tijd geleden werd naar aanleiding van het geweld op zorgverstrekkers geopperd dat er misschien “ook eens naar de plichten van de patiënt” zou moeten worden gekeken. Dat is onterecht.
Uiteraard is geweld tegen zorgverstrekkers altijd af te keuren. Minister van Sociale zaken en Volksgezondheid Vandenbroucke verklaarde naar aanleiding van de tv-beelden met geweld dat de straffen zullen worden verzwaard bij agressie tegen mensen in de zorg. Terecht en zeer wenselijk.
Zorgverstrekkers horen buiten conflicten te staan. Het belang daarvan heb ik ook ervaren toen ik begin de jaren ’80 gedurende zes jaar verantwoordelijk was voor de dienst communicatie van het Belgische Rode Kruis. Een neutrale organisatie die in conflictgebieden met alle partijen kan onderhandelen omdat ze geen partij kiest en altijd het belang van de slachtoffers vooropstelt. En dat gaat op voor elke zorgverstrekker in de zorg.
Geweld is de uitzondering, niet de regel
Maar of daarvoor met betrekking tot geweld “eens naar de plichten van patiënten moet worden gekeken”? Ziekenhuizen in Vlaanderen noteren gemiddeld 3 tot 6 incidenten per dag. Maar hoeveel patiënten komen per dag naar een ziekenhuis? Honderden. Ontelbaar meer dus. Geweldpleging is geen kenmerk van patiënten maar van mensen die buiten de zorg gewelddadig zijn en dat agressief gedrag meenemen naar de zorg. Spreken over de plichten van de patiënt in het kader van geweld op zorgverstrekkers veralgemeent het geweld tot alle patiënten en dat is zeer onterecht. Alle patiënten viseren omwille van enkelen, werkt polarisering in de hand.
De uitspraak gaat overigens ook voorbij aan de vaststelling dat toenemende agressie een kenmerk is van de samenleving waarin we leven in het algemeen, het is niet eigen aan de zorg.
Geweld is altijd af te keuren, op wie en waar dan ook!
Geweld tegen zorgverstrekkers heeft uiteraard niets van doen met patiënt empowerment. Patiëntenrechten en patient empowerment zijn er gekomen en zijn nodig omdat de machtsbalans tussen zorgvrager en zorgverstrekker aan de basis in onevenwicht is. Ze dienen om het evenwicht te herstellen en om zo tot een gelijkwaardigere relatie te komen. Niet om de balans te laten overhellen naar de patiënten.
Ja, natuurlijk brengt patiënt-zijn ook plichten met zich mee. De plicht om verantwoordelijkheid op te nemen voor je gezondheid en zorg en de plicht om de behandeling correct uit te voeren en daarover eerlijk te zijn tegen je arts bijvoorbeeld.
En ja, zeer zeker moet de relatie zorgvrager-zorgverstrekker gebaseerd zijn op wederzijds respect.
Maar neen, met betrekking tot geweld op zorgverstrekkers zijn geen specifieke plichten voor zorgvragers nodig. Een patiënt moet op dat vlak voldoen aan de plichten van elke burger. Geweld is altijd onwenselijk en af te keuren, op wie en waar dan ook.
Klopt helemaal!
Bovendien is in sommige gevallen, ik herhaal nadrukkelijk: in sommige gevallen, een teken van machteloosheid omdat de communicatie bij de triage niet goed begrepen werd, omdat mensen soms niet begrijpen dat patiënten die later binnenkomen toch eerder geholpen worden. Omdat het systeem met kleurencodes in de box hangt en niet in de wachtzaal, omdat de baby al langer gevoed had moeten worden of de kleuter hongerig en moe wordt en de ouders gestresst zijn. Dan helpt het inderdaad niet om te zeggen: “wilt u alstublieft terug gaan zitten, meneer en rustig uw beurt af te wachten.”
Uiteraard keur ook ik geweld tegen zorgverleners af, altijd en overal. Maar het zou fijn zijn als er ook eens aandacht zou worden besteed aan het omgekeerde fenomeen, namelijk geweld vanwege zorgverleners naar patiënten toe, want dat bestaat wel degelijk. In de meeste gevallen gaat het hierbij om meer subtiele en onzichtbare vormen van geweld-meer verbaal en emotioneel dus, maar de impact daarvan kan ook zeer groot en zelfs traumatisch zijn. Denk bv. maar aan stelselmatige minimalisering of ontkenning van klachten en moeilijkheden waar iemand tegenaan loopt, slechtere of zelfs geen zorg wanneer iemand een psychiatrische achtergrond blijkt te hebben, gewichtsdiscriminatie, enz. Of, iets minder subtiel: afgeblaft, uitgescholden en bedreigd worden met dwang door onbekwaam personeel op de spoedafdeling terwijl je totaal niet agressief bent, 100% de waarheid spreekt en toch niemand je gelooft, want je bent immers toch niets meer dan een ”psychiatrische patiënt” in hun ogen en die mogen blijkbaar als een oud stuk vuil behandeld worden. Dat, en nog veel meer, heb ik meegemaakt in de zorg en het ergste van allemaal is dat ze er nog mee wegkomen ook, want zorgverleners hebben volgens de publieke opinie altijd alleen maar het beste voor met hun patiënten en als er sprake is van agressie, kan die altijd alleen maar van de patiënt komen en al helemáál als die nog een psychiatrische diagnose heeft. Wellicht komt het door deze insteek dat je zo goed als nooit iets hoort over vormen van geweldpleging naar kwetsbare patiënten toe en dat daardoor het probleem van agressie in de zorg altijd héél erg eenzijdig benaderd wordt. Van specifieke beperkingen, zoals bv. autisme, is er ook veel te weinig basiskennis bij zorgverleners, met als gevolg veel onbegrip en als je iemand keer op keer weer met datzelfde onbegrip en ongeloof wordt geconfronteerd dan heeft dat onvermijdelijk zijn uitwerking op iemand, met alle gevolgen vandien. Als zo iemand dan eens verbaal uitvalt, dan wordt dat direct geïnterpreteerd als zinloze agressie, terwijl er naar de dieperliggende achtergrond (en eventueel het eigen aandeel hierin) totaal niet gekeken wordt. Dit is niet om (verbale) agressie naar zorgverleners goed te praten, maar om het plaatje vanuit meer dan één hoek te belichten en dus een ruimer beeld te krijgen vanwaar de agressie nu eigenlijk vandaan komt. Ook als iemand, die bv. overstuur is en geruststelling nodig heeft, met dwang en drang wordt bedreigd terwijl er eigenlijk een heel andere aanpak vereist is, dan kan agressie een natuurlijk gevolg daarvan zijn die soms ook pas veel later, als een soort van trauma-respons, naar voren komt. Het probleem van agressie in de zorg is dus een heel stuk complexer en veelzijdiger dan het doorgaans in de media wordt voorgesteld!
Een patiënt die geweld pleegt op een zorgverstrekker, zal wel op zijn “plicht” gewezen worden door de rechtbank (als het zo ver komt natuurlijk).
Uiteraard is het maar normaal dat men het niet in een regeltje moet gieten, of het “de plichten van de patiënt” noemen om geen geweld te plegen.
Los van alle regels spreekt het voor zich dat geweldpleging nooit wordt getolereerd.