Willy Vertongen is CEO van Mederi,  dienst voor zelfstandig verpleegkundigen. Hij studeerde verpleegkunde en economie. Hij is oprichter van Thomashuizen België, kleinschalig wonen en zorgen voor mensen met een beperking.

Hoe passen kennis, kunde en passie zo in elkaar dat zowel de patiënt als de (thuis)verpleegkundige geëmpowerd zijn?

Patient empowerment; het lijkt het zoveelste modewoord dat goed staat in de brochure van een zorgorganisatie of praktijk. Vinden we het niet allemaal belangrijk dat de patiënt kan meebeslissen over de zorg die hij krijgt en de manier waarop we die organiseren, en denken we niet allemaal dat we daar ‘voldoende’ rekening mee houden? Ogenschijnlijk wel, maar klopt dit ook met de beleving van de patiënt?

Nog niet zo lang geleden was er in de hoofden van vele zorgverstrekkers een ingebeeld belangenconflict tussen de patiënt en de zorgverstrekker(s). Hoe meer je de zorg aftoetste bij de patiënt, hoe meer kans je had dat de patiënt zou bepalen wat je moet doen, en dus bestond de mogelijkheid dat er buitensporige of ‘dwaze’ dingen zouden gevraagd worden. Patiëntenverenigingen en beroepsorganisaties stonden soms regelrecht tegenover elkaar alsof één van beiden het grote gelijk moest halen.

De patiënt goed geïnformeerde keuzes laten maken

Op relatief korte tijd is het besef gegroeid dat het voor beide partijen het beste is dat er gezamenlijk wordt gepland en gehandeld, vanuit wederzijds respect. Als de zorgverstrekker zelf eens patiënt wordt, wordt dit meestal snel duidelijk. Als de patiënt goed geïnformeerd keuzes kan maken, vaart de zorgverstrekker er zelf goed bij. De patiënt wordt zo een partner in het zorgproces. De vraag is echter hoe we dat kunnen doen, rekening houdend met de haalbaarheid in een beperkt tijdsbestek.

Het is nog niet zo lang geleden dat we in een duidingsprogramma te horen kregen dat patiënten voor de keuze werden gezet: ofwel een bepaalde dienst thuisverpleging nemen of geen zorg. Dat zijn natuurlijk extreme vormen van machtsvertoon die de patiënt iedere vorm van zelfcontrole ontnemen; in de meeste gevallen is het iets minder duidelijk hoe een patiënt in een afhankelijke positie wordt geduwd.

Patient empowerment is een attitude

Om te beginnen komen we bij de patiënt aan huis en dat is op zich al een verschil met de zorg in een ziekenhuis. De patiënt speelt letterlijk thuis en is dus in zijn eigen vertrouwde omgeving. De thuisverpleegkundige is er ‘gast’. Het zou ons foutief het idee kunnen geven dat we ons daardoor automatisch aanpassen aan de verwachtingen van de patiënt en zo de patiënt laten meebeslissen over de manier waarop hij zorg ontvangt. Zelfs al weten we dat niet echt, we doen toch een tevredenheidsbevraging en daar halen we een score van 85%, dus … Niet dus: patiënt empowerment is geen cijfertje of een afgevinkt hokje, het is een attitude en die 15 % die niet tevreden zijn kunnen ons minstens evenveel informatie opleveren als die anderen.

De meesten van ons zijn opgeleid om verpleegtechnische zorgen perfect uit te voeren. Dat is nodig, maar het zeker even belangrijk om er steeds bij na te denken hoe de dingen die we doen bij de patiënt binnenkomen (soms letterlijk), welk gevoel en welke vragen iemand daar kan bij hebben.

Verpleegkundigen empoweren

Het begint al bij het voorschrift. De arts schrijft voor wat er bij de patiënt moet gebeuren en het is maar de vraag of de patiënt hierover voldoende is geïnformeerd. Als verpleegkundige hebben we de mogelijkheid om die uitleg en duiding te geven, maar ook om bij de patiënt te peilen wat hij ervan denkt. Het zal gewaardeerd worden als een patiënt weet wat er gebeurt en waarom.

Hoe vaak zijn we niet informatie aan het vragen voor het dossier of om onze verpleegdiagnose te onderbouwen. Als de patiënt niet weet waarom die informatie nodig is en wat er zal mee gebeuren, zijn we ongewild de patiënt aan het negeren.

Als je een patiënt wil empoweren, moet je zelf ‘geëmpowerd’ zijn als verpleegkundige en dat is niet altijd evident in tijden waar creativiteit nogal eens wordt vervangen door goed bedoelde procedures en controles.

Doen wat voor de patiënt het verschil maakt

Onze overheden zijn in hetzelfde bedje ziek. De regulitis werkt zo beperkend dat er nog amper creativi-tijd is. Toch mag dit ons niet beperken. Als verpleegkundige moeten we zelf aanvoelen en kunnen bepalen wat op een moment belangrijk is en er ook kunnen voor kiezen om juist dat te doen wat het verschil maakt. De passie van verpleegkundigen zit net daar waar het verschil voor hun patiënt kan gemaakt worden, zoniet is empowerment fake. Bij heel wat zelfstandige thuisverpleegkundigen ligt hier de basis voor hun keuze om zelfstandig te worden.

Veel (zoniet alles) begint bij respect voor onze patiënten en respect voor de medewerkers in de zorg. Respect voor de mens die het moeilijk heeft, maar ook respect voor de zorgverstrekker die vaak in moeilijke omstandigheden het beste van zichzelf wil even. Dat respect moet wederzijds zijn, want empowerment is niet hetzelfde als de patiënt zijn zin geven.

Hoe vaak hebben we niet vertraging omdat we bij een andere patiënt langer bezig waren dan verwacht? Die patiënt had het nodig en dus moet die andere patiënt hier begrip voor opbrengen.  De kans is groot dat het begrip er ook zal zijn als we de volgende patiënt op de hoogte brengen en het wat kaderen.

Samen, gedeeld verantwoordelijk

De vraag is maar of we het in onze organisatie of praktijk belangrijk vinden dat er een cultuur is waarin we de patiënt het gevoel van zelfcontrole willen geven. Als we ons medeverantwoordelijk voelen voor de zorg aan de patiënt zijn we al een heel eind. Door het delen van informatie, kennis en argumenten en het samen beslissen is er gedeelde verantwoordelijkheid en dat is nu net het doel: samen, gedeeld verantwoordelijk.

Als we er echt iets willen aan doen, dan moeten we steeds de mens achter de patiënt zien en er rekening mee houden dat we als thuisverpleegkundigen een deel van de zelfcontrole van de patiënt wegnemen. Tegelijk moeten we blijven beseffen dat we bij iedere patiënt het verschil kunnen maken door hem op een vriendelijke manier mee te nemen als partner in het zorgproces.

Als (thuis)verpleegkundigen kunnen we dagelijks het verschil maken voor vele mensen. Patient empowerment is hierbij van groot belang, maar we moeten ook onszelf kunnen empoweren om zo het verschil te mogen en te kunnen maken. Enkel dan vallen kennis, kunde en passie als puzzelstukjes in elkaar. Misschien is het net dat wat we nodig hebben om dit prachtige beroep terug zijn volle glans te geven.