An Staels is directeur patiëntenzorg van het Psychiatrisch Centrum Ariadne. Samen met Marc Borms heeft ze [in]sane opgezet, het boek ‘Gewone mensen in een bijzondere wereld’ geschreven, een cd en een veeldelige podcast uitgewerkt. Samen bieden ze een blik op de wereld achter de muren van de geestelijke gezondheidszorg. Meer info op www.in-sane.be.
An Staels beschouwt de inzet van ervaringsmedewerkers als een uitstekende methode om de blik van de cliënt niet uit het oog te verliezen. Participatie & Empowerment zijn ook in de geestelijke gezondheidszorg broodnodig! Relevant in deze Week van de Psychiatrie.

Er zijn van die momenten die je pakken … Vorige week had ik er zo een.  We willen een ervaringsmedewerker rekruteren. Tijdens één van de gesprekken vertelt een kandidaat, ik noem haar Maaike: ‘Ik heb me nooit gerealiseerd dat er geen rekening met je gehouden zou worden, als cliënt.  Die ervaring had ik nooit toen ik was opgenomen.  Maar toen ik later praatte met andere ervaringsdeskundigen, hoorde ik mensen vertellen over verschrikkelijke ervaringen.  Toestanden waarbij er over hun hoofden heen, door het multidisciplinaire team, werd beslist over de meest essentiële dingen, zoals welke therapie ze zouden moeten ondergaan en of ze ooit nog wel alleen mochten wonen.  Stel je voor!’. Ik stelde het me voor en ik bloosde.  Want ik was één van die hulpverleners.

Toen ik nog studeerde leerde ik immers dat, hoewel de cliënt centraal stond in de zorg, de professionals diegenen waren die het best wisten wat een cliënt nodig had.  Door de jaren heen kwam ik, door de ontmoeting met honderden cliënten en collega’s, gelukkig tot andere inzichten maar ooit … ooit wist ook ik het allemaal.

“Je ontmenselijkt iemand door hem de stem te ontnemen”

Dat moment met Maaike kwam dus toen ik als directeur patiëntenzorg participeerde aan de selectiegesprekken voor ervaringswerkers binnen ons psychiatrisch ziekenhuis.  Ervaringswerkers bieden de ongelooflijke kans om de stem van de cliënt verder te integreren binnen het DNA van onze organisatie. Er is tenslotte maar één denkbare weg mogelijk is en dat is die van ‘wij-samen’.  Daarbij wordt de expertise van elk van ons samengebracht en is er wederzijds begrip en respect voor elkaar. Gelijkwaardigheid tussen cliënt en hulpverlener is dan de maatstaf. Mensen hebben ALTIJD, in alle omstandigheden, recht om gehoord te worden.  Als ze zelf geen stem hebben, dan moet er hen één gegeven worden.  Door een familielid, een vertrouwenspersoon, een geliefde. Er bestaan GEEN denkbare situaties waarin mensen dat recht ontzegd kan worden.  Je ontmenselijkt iemand door hem of haar de stem te ontnemen. Maaike deed ons opnieuw beseffen dat we nog behoorlijk zullen moeten groeien om deze samenwerking te optimaliseren, maar we zien er met z’n allen de meerwaarde duidelijk van in.

Want het blijft een valkuil. Terwijl Maaike haar verhaal deed en ik me doodschaamde, voelde ik alweer woorden in me opwellen die de hulpverleners verdedigen.  Het is een automatisme geworden, dat ‘wij-zij’-verhaal. Ik kan het mij niet eens voorstellen: op je kwetsbaarst worden weggehaald uit je vertrouwde omgeving, weg van alles en iedereen die je lief is.  Opgenomen in een ziekenhuisomgeving waar zo veel je vreemd is.  Als cliënt legt je uit noodzaak je vertrouwen in de handen van mensen die je nooit eerder zag.  Als je dan ook nog eens elk recht op beslissing wordt ontnomen … Omdat het een continu aandachtspunt is, is het bijzonder waardevol dat ervaringswerkers als Maaike in de teams en in de organisatie een stem krijgen en ons daarmee een spiegel voorhouden.

Ze helpen ons groeien

Let wel, deze ervaringswerkers hebben geen gemakkelijke taak. Ze stellen elke beslissing, elke uitspraak kritisch in vraag vanuit het cliëntperspectief. Ze helpen ons groeien. Hun aanwezigheid maakt je alerter voor de vooroordelen, aannames, tegenoverdracht, e.d. die onbewust de gesprekken over cliënten binnensijpelen. Ervaringsdeskundigen helpen ons om die uitspraken er vanzelf uit te filteren. Eerder organiseerden we al cliëntenfora waarin we themagericht onderwerpen bespraken met cliënten.  De standpunten werden dan meegenomen naar verschillende overlegmomenten. Als gevolg daarvan zal bijvoorbeeld ons taal- en jargongebruik veranderen.  Wat maken we het toch graag moeilijk soms, terwijl het ook makkelijk kan!  Luisteren naar cliënten en ervaringsmedewerkers en hen laten participeren aan een vergadering is rechtstreekser en daardoor veel doeltreffender.

“Zouden we niet beter elke cliënt zodanig emanciperen en empoweren dat …”

Je kan je afvragen of, in de ideale wereld, de functie van ervaringswerker noodzakelijk is.  Zouden we niet beter elke cliënt zodanig emanciperen en empoweren dat die doorlopend zelf een kritische spiegel voorhoudt aan het behandelteam en aan het beleid?  Een hindernis daartoe is echter dat mensen bij opname vaak erg kwetsbaar zijn en hen daartoe de energie ontbreekt.

Ervaringswerk kan uiteraard op verscheidene niveaus geïnjecteerd worden binnen de organisatie.  Dat is enerzijds afhankelijk van de competenties van de persoon in kwestie en anderzijds van de doelstellingen waarvoor hij/zij is aangeworven.  Wil je iemand die vooral een hoopgevend herstelverhaal brengt naar cliënten(groepen) en hen ondersteunt in hun opname of zoek je iemand die een kritische stem laat horen in het beleid van een afdeling, traject of ziekenhuis? Beide pistes zijn even waardevol en kunnen perfect naast elkaar bestaan.

Een vaste medewerker aanwerven en daartoe een rekruteringsgesprek voeren, hoort een routine te zijn.  Dat was het voor de vacature van ervaringsdeskundige absoluut niet. Bedankt, Maaike, voor de leerrijke en nodige les. Net als de andere ervaringsdeskundigen ben je een dapper mens.

___________________________

Voortaan een melding krijgen als er nieuws is m.b.t. Patient Empowerment of als een nieuwe blog is gepubliceerd?
Abonneer je via de link op de homepage.

Wil je zelf een ervaring, standpunt of analyse delen via de blog van de vzw Patient Empowerment?
Laat het ons weten.

Blijf op de hoogte met onze nieuwsbrief.

De nieuwsbrief heeft geen vaste periodiciteit. Het enige criterium om hem te versturen is de relevantie van de informatie. We spammen niet! Al geabonneerd? Excuses voor deze herinnering.

Je hebt succesvol gesubscribed!