Een arts wil niet dat een patiënt een consultatiegesprek opneemt. Mag hij of zij dat weigeren? We zoomen in op je rechten als Belgische patiënt en vergelijken met Nederland.
Ben je als patiënt wel eens thuisgekomen na een doktersbezoek en merkte je dat je de helft van de informatie alweer vergeten was? Het is een herkenbaar gevoel. In zulke situaties kan het idee om het gesprek op te nemen aantrekkelijk lijken.
Je recht op informatie in België: de basis
In België staat het recht van de patiënt op informatie centraal. De wet van 22 augustus 2002 over de rechten van de patiënt is hierin duidelijk: je hebt als patiënt het recht op alle informatie die nodig is om inzicht te krijgen in je gezondheidstoestand en de vermoedelijke evolutie ervan. Daarnaast heb je het recht om zo volledig mogelijk op maat geïnformeerd te worden over de verschillende aspecten van een behandeling. Zo kan je geïnformeerd, voorafgaandelijk en vrij kunt toestemmen in elke medische tussenkomst. De wet werd vorig jaar nog geüpdatet.
Geluidsopnames van raadplegingen: de visie van de Orde der artsen
De Belgische Nationale Raad van de Orde der artsen heeft zich in september 2023 gebogen over de vraag of een patiënt een geluidsopname mag maken van een raadpleging. De Orde benadrukt in haar advies dat de arts-patiëntrelatie gebaseerd is op wederzijds vertrouwen. Het heimelijk opnemen van een consultatie kan dit vertrouwen schaden en zelfs het einde van de therapeutische relatie betekenen, stelt ze.
Echter, de Orde erkent ook dat er situaties kunnen zijn waarin de mondelinge informatie voor een patiënt onvoldoende is om een volledig inzicht te krijgen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn door de hoeveelheid aan informatie of de ernst van de gezondheidstoestand, zoals bij een consultatie in de oncologie.
In zulke gevallen stelt de Orde voor dat er in gezamenlijk overleg tussen arts en patiënt gezocht wordt naar een oplossing om de gezondheidsinformatie beter te verwerken. Hierbij wordt expliciet gedacht aan (bijkomende) schriftelijke informatie of een geluidsopname. Met een geluidsopname dienen beide partijen in te stemmen. Zowel de patiënt als de arts moeten zich ervan bewust zijn dat de aanwezigheid van opnameapparatuur de consultatie een meer onnatuurlijk karakter kan geven, zo schrijft de Orde in haar advies.
Aangezien ook de arts dient in te stemmen, betekent dit dat de arts inderdaad kan weigeren.
Praktisch advies voor Belgische patiënten: open communicatie staat voorop
Wat betekent dit nu concreet voor jou als Belgische patiënt die een consultatie wil opnemen? Het belangrijkste advies is om openlijk met je arts te bespreken dat je de informatie graag zou willen herbeluisteren. Leg uit waarom dit voor jou belangrijk is, bijvoorbeeld om de vaak complexe informatie beter te verwerken en tot een weloverwogen beslissing te komen.
Vraag aan je arts of een geluidsopname een mogelijkheid is en wees bereid om samen naar andere oplossingen te kijken.
Overweeg ook andere methoden om de informatie beter te verwerken:
- Neem een vertrouwenspersoon of vertegenwoordiger mee naar de consultatie die notities kan nemen. De wet voorziet in het recht op een vertrouwenspersoon of vertegenwoordiger en je kan ook een naaste meebrengen.
- Vraag om (bijkomende) schriftelijke informatie.
- Vraag of de arts aan het einde van het consult een samenvatting kan geven. Je kan dan eventueel deze samenvatting opnemen.
- Vraag een nieuw consult aan als je bijkomende of duidelijkere informatie wenst. Communiceer hierbij duidelijk wat je vragen zijn en bereid het gesprek goed voor door je vragen op te schrijven.
Betracht altijd een open gesprek en weet dat wederzijds respect in de arts-patiëntrelatie essentieel is. Het heimelijk opnemen van een consultatie zou het vertrouwen inderdaad kunnen schaden.
Wat als je geen overeenstemming bereikt?
Als je arts een nieuw consult weigert of niet wil meewerken aan een oplossing voor een betere informatieoverdracht, kan je de persoon contacteren die binnen het ziekenhuis de ombudsfunctie vervult. Die moet dan bemiddelen tussen jou en de arts. De ombudsdienst biedt zelf geen directe oplossing, maar brengt de partijen samen en beweegt hen om samen tot een oplossing te komen. Als de arts een nieuw consult blijft weigeren en ook via de ombudsdienst geen gesprek wil aangaan, heb je het recht om een andere arts te zoeken. Vrij je beroepsbeoefenaar kunnen kiezen, is een fundamenteel patiëntenrecht.
Nederland is (weer) progressiever en meer open
De situatie in Nederland verschilt significant van die in België als het gaat om het opnemen van consultaties. In Nederland is het antwoord op de vraag of je een geluidsopname mag maken van je gesprek met de arts volmondig ja, weze het enkel voor privégebruik. De wet staat dit toe. Een geluidsopname kan in Nederland gezien worden als een waardevol informatief en communicatief hulpmiddel, hetgeen het natuurlijk ook is. Daarom worden patiënten er in sommige Nederlandse ziekenhuizen net attent op gemaakt dat ze het gesprek mogen opnemen.
Hoewel het in Nederland wettelijk niet verplicht is om vooraf toestemming te vragen aan de arts voor de opname, wordt dit wel aangeraden. Het wordt beschouwd als een kwestie van fatsoen en kan de verstandhouding ten goede komen. Als de patiënt de opname meldt, kan de arts hier ook beter op inspelen. Open communicatie hierover kan zelfs heimelijke opnames voorkomen.
Net als in België is het belangrijk te onthouden dat de opname in Nederland alleen bedoeld is als geheugensteun voor jezelf. Beeld- en geluidsopnamen waarop een patiënt of patiëntgegevens zichtbaar of hoorbaar zijn, vallen onder het beroepsgeheim. Je mag de opname dus niet zomaar openbaar maken, bijvoorbeeld via social media, zonder de toestemming van de arts. Dat dit toch kan gebeuren, is wellicht voor de Belgische Orde der Artsen een reden om terughoudend te zijn tegenover opnames.
Overigens mogen in Nederland ook artsen een geluidsopname maken, maar dan moeten zij toestemming vragen aan de patiënt. Dit vloeit voort uit de KNMG-richtlijn Omgaan met medische gegevens, aangezien een opname waarop een patiënt te horen is onder het medisch beroepsgeheim valt. Artsen kunnen er ook voorstellen om aan het einde van het consult een samenvatting te geven die de patiënt kan opnemen.
Belangrijk verschil: recht op privéopname versus nadruk op openheid
Het voornaamste verschil tussen Nederland en België lijkt te liggen in de nadruk. In Nederland heeft de patiënt het recht om zonder expliciete toestemming een geluidsopname te maken voor privégebruik. In België wordt de voorkeur gegeven aan open overleg en wederzijdse instemming bij het maken van een geluidsopname. Hoewel het recht op informatie in België sterk is, wordt het heimelijk opnemen als potentieel schadelijk voor de vertrouwensrelatie gezien.
Besluit
Voor een Belgische patiënt die een consultatie wil opnemen, is de sleutelboodschap open communicatie met de arts. Hoewel jouw recht op informatie in België zeer sterk is, wordt het opnemen van een gesprek gezien in de context van de arts-patiëntrelatie gebaseerd op wederzijds vertrouwen.
Vraag je arts om toestemming als je de consultatie wil opnemen en leg uit waarom dit voor jou belangrijk is. Wees ook bereid om samen te zoeken naar andere manieren om de nodige informatie te onthouden en te verwerken. In Nederland ligt de nadruk meer op het recht van de patiënt om voor privégebruik opnames te maken, maar ook daar wordt open communicatie aangeraden.
In een echte vertrouwensrelatie hebben noch de patiënt noch de arts iets te verbergen, dus waarom zou je als arts dan de opname niet toestaan? Uiteindelijk is een open en respectvolle dialoog tussen arts en patiënt de beste manier om ervoor te zorgen dat ze samen de weloverwogen beslissingen nemen die in het belang zijn van de patiënt en aan diens waarden en levensdoelen beantwoorden.