Dialoog en wederzijds begrip, het lijken de meest voor de hand liggende waarden binnen een geslaagd hulpverlener-patiënt contact. Maar vanzelfsprekend zijn ze niet. Neem de geestelijke gezondheidszorg …
Het is vanzelfsprekend omdat zorg immers enkel kan gepland worden op basis van gelijkwaardig overleg waarbij de patiënt de regie zoveel mogelijk in handen houdt. Daarbij worden de controle en de verantwoordelijkheden uiteraard gedeeld in wederzijds respect en overleg, enkel dan is er sprake van gelijkwaardigheid.
De Geestelijke Gezondheidszorg heeft in bovenstaande een enorme evolutie gemaakt.
We waren bevoogdend
Zelf begon ik in 1994 mijn loopbaan in de psychiatrische ziekenhuizen. In een tijd waarin de psychiater en de multidisciplinaire teams nog wisten wat goed was voor een patiënt. Toen werd, bij het begin van elke opname, aan de patiënt gevraagd wat precies de problemen waren. In het beste geval was er ook een gesprek met de familie. Dan greep er, achter gesloten deuren, een teamvergadering plaats waarin er behandeldoelstellingen en oplossingen werden bepaald. Daarmee zouden de problemen van de patiënt worden aangepakt en opgelost. Zoniet, bleek een langdurige opname in de psychiatrie noodzakelijk.
Jij zal, als kritische lezer, begrijpen dat de beschrijving hierboven behoorlijk op flessen getrokken is. Als hulpverleners waren we zeer bevoogdend opgeleid vanuit de idee dat onze expertise de kennis en competenties van de cliënt ruim oversteeg.
Lessen geleerd
Gelukkig is het denken omtrent de mogelijkheden en deskundigheid van de patiënt in de daaropvolgende decennia geëvolueerd naar een niveau waarbij de zorg vertrekt vanuit de noden en wensen van de patiënt. De tijd dat een opname of behandeling gepaard gaat met een automatisch verlies van zelfcontrole en autonomie is grotendeels voorbij of hoort dat alleszins te zijn.
Als hulpverlener hebben we waardevolle lessen geleerd en de tijd daarvoor was ruim overschreden. Deskundige zorg met een hart vanuit gelijkwaardigheid is de enige geldende boodschap.
Gedeelde verantwoordelijkheid?
Binnen de GGZ worden we echter geregeld geconfronteerd met een kanteling van de situatie, waarbij we als hulpverlener botsen op de eigen grenzen van de zorg.
Als we bijvoorbeeld te maken krijgen met patiënten die zeer ernstig grensoverschrijdend gedrag stellen met ernstige schade tot gevolg, staan we tegenover het dilemma van gedeelde verantwoordelijkheid. Wat als we dit gedrag niet kunnen voorkomen of verhinderen?
Raken we ook die grenzen van de verantwoordelijkheid wanneer we er niet in slagen om een wederzijdse vertrouwens- en samenwerkingsrelatie met patiënten op te bouwen en in stand te houden? Hoe kom je dan tot gedragen dialoog, wederzijds respect, afspraken?
Moeilijke zorgsituaties als deze brengen de kernwaarden van elke hulpverlener in gevaar.
Geen robots!
Ervaring leert dat er geen pasklare, sluitende antwoorden zijn op lastige situaties. Als zorgmedewerker kom je terecht in onvoorspelbare, snel wisselende toestanden. Er wordt van je verwacht dat je hierop reageert vanuit een deskundigheid en vanuit je eigenheid. Het is belangrijk dat je binnen je team inhoudelijke visie, operationele procedures en een ethisch kader hebt waarop je in dergelijke situaties kan terugvallen. Dan nog zijn we geen robots, we blijven mensen. Gelukkig.
Durven en kunnen praten
Het thema van de campagne ‘Je hebt elkaar meer te vertellen dan je denkt!’ vind ik dan ook zeer sterk. Het werkt binnen elke tak van de gezondheidssector en in elke richting.
Dialoog is onmetelijk belangrijk. Tussen hulpverleners en patiënten kan er niet genoeg gepraat worden en niet enkel over de noden van een cliënt. Dat schrijf ik hier met het grootste respect. Ik ben ervan overtuigd dat cliëntparticipatie enkel werkt wanneer hulpverleners hun eigen grenzen kunnen aangeven en hierover durven en kunnen praten in hun team en tegen cliënten. Dat is wat gelijkwaardigheid kleur geeft.
We verwachten immers dat cliënten open zijn over wat hen aanbelangt. In die gezamenlijke relatie is het ook mee de verantwoordelijkheid van de hulpverstrekker om aan te geven in hoe verre zijn/haar engagement kan reiken en waar grenzen liggen in het opnemen van verantwoordelijkheden. Zowel op professioneel vlak als op intermenselijk vlak. Dat kan zoveel misverstanden vermijden.
Praten en aandachtig wederzijds luisteren helpt ons elkaar zoveel beter te begrijpen …
Deze blog werd geschreven in het kader van de campagne.
