Robert Geeraert is licentiaat psychologie, opvoedkunde en gezondheidszorg voor ouderen. Hij was raadgever ouderenzorg en thuiszorg van ministers Mieke Vogels en Adelheid Byttebier, directeur van de Vlaamse Vereniging voor Diensten Gezinszorg (VVDG) en directeur van een woonzorgcentrum. Robert is de oprichter van het eerste palliatief supportteam in een woonzorgcentrum en heeft relevante beroepservaring opgedaan in zowel de bijzondere jeugdzorg, de gerontopsychiatrie als in de sector voor personen met een beperking. Robert is auteur editor van ‘Trots op onze ouderenzorg’, ‘Naar een geïntegreerde zorg: ouderen met geestelijke gezondheidsproblemen’, ‘Levensmoeheid bij ouderen’” en ‘Corona: een momentum voor de woonzorgcentra’. Hij is momenteel actief in de palliatieve zorg, levenseindezorg en als consulent woonzorg.

Het volstaat niet om goede geïsoleerde initiatieven te nemen. De vergelijking met andere landen is leerzaam.

Eind augustus waren wij met een groep van een dertigtal directies en beleidsverantwoordelijken uit de ouderenzorg, thuiszorg, thuisverpleging en lokale besturen op vierdaagse studiereis naar Denemarken. De gratis zorg, regie van de lokale besturen en een consequent en duurzaam preventiebeleid zijn ons het meest bijgebleven. Lokale besturen zijn in Denemarken verantwoordelijk voor thuiszorg, thuisverpleging en ouderenzorg. Zij doen de indicatiestelling, bepalen/betalen de zorgbudgetten en bieden zelf de zorg aan. Ouderen die, bij systematische screenings (op 75, 80 of 85 jaar) of na diagnose door de huisarts, tekenen van verminderde zelfredzaamheid vertonen, worden uitgenodigd voor een zes weken durend revalidatieprogramma.

In de havenstad Aarhus hebben wij het ‘Dementie Corner’ bezocht waar personen met beginnende dementie een cognitief, motorisch en sociaal trainingsprogramma volgen. Samen met hun mantelzorgers worden zij ook uitgenodigd op een residentiële tweedaagse gericht op ontmoeting en ondersteuning. Deze aanpak is zeer succesvol: het dementieproces wordt vertraagd. 66 % van de deelnemers worden zelfredzamer en kunnen langer zelfstandig thuis blijven wonen.

“Zoveel mogelijk zelf als het kan”

‘Reablement’ (een methodiek om samen met de oudere te werken aan herstel van diens leven en zelfredzaamheid) staat ook centraal in de visie van de Nederlandse overheid. Je zou het ook ‘empowerment’ kunnen noemen. Conny Helder, demissionair minister van langdurige zorg en voormalig bestuurder van verpleeghuis ‘Hof van Nassau’ in Steenbergen, kondigde bij haar aanstelling aan geen bijkomende woongelegenheden in verpleeghuizen te creëren.  Haar moto: “zoveel mogelijk thuis als het kan, zoveel mogelijk zelf als het kan, zoveel mogelijk digitaal als het kan”. Het zijn geen loze woorden. Haar eigen verpleeghuis heeft een ‘Dag Doe-centrum’ opgericht (7 dagen op 7 open van 8 tot 20 uur!) waar kwetsbare ouderen leren zichzelf te wassen, te scheren, zich aan- en uit te kleden, maaltijden te bereiden, een sociaal netwerk uit te bouwen, … ‘Hof van Nassau’ wil hiermee de opname van ouderen in het eigen verpleeghuis zo lang mogelijk uitstellen.                                                                                                      

WZC die de zorgnood van hun bewoners kunnen verminderen, worden bestraft!

In België is er zowel op gemeenschaps- als op federaal niveau te weinig aandacht voor empowerment in de ouderenzorg. Erger nog: woonzorgcentra en dagverzorgingscentra die zelfredzaamheid stimuleren en erin slagen om de zorgbehoevendheid van hun bewoners/gebruikers te verlagen, worden hiervoor door onze overheid zelfs bestraft. De subsidie is immers gelinkt aan de graad van zorgbehoevendheid: lagere zorgbehoevendheid betekent minder financiering. Ook de financiering van de thuisverpleging is in hoofdzaak een prestatiefinanciering met weinig aandacht voor preventie en empowerment.

Ouderen worden nog te vaak gediscrimineerd

Het gebrek aan een degelijk beleid inzake empowerment van ouderen hangt ongetwijfeld samen met een falend ouderenbeleid. Ouderen worden nog te vaak gediscrimineerd: te lage pensioenen (maandelijks 900 euro opleggen voor verblijf in woonzorgcentrum), onvoldoende toegang tot geestelijke gezondheidszorg, geen toegang tot de VAPH-zorgbudgetten (VAPH = Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap), geen gebruikersverenigingen meer voor zorgbehoevende ouderen, geen aandacht voor ouderen bij VIVEL (Vlaams Instituut voor de Eerste Lijn), geen vernieuwende woonvormen, tragere groei van het budget gezinszorg, geen ouderenrechtencommissaris, geen enkel woord over ouderen in de septemberverklaring van de Vlaamse regering!

Veel goede praktijkvoorbeelden, maar …

Ondanks de afwezigheid van een stimulerend overheidskader investeren de welzijns- en (geestelijke gezondheids-) zorgvoorzieningen massaal in empowerment en preventie. De vele goede praktijkvoorbeelden zijn echter geïsoleerde initiatieven en niet het resultaat van een geïntegreerde beleidsvisie op preventie en empowerment.

Het Vlaams patiëntenplatform heeft met de ‘Doelzoeker’ een methodiek ontworpen die patiënten helpt om richting aan hun leven te geven en levens- en zorgdoelen te formuleren. Die kunnen ze dan met de steun van informele en professionele zorgverleners realiseren. Deskundig opgeleide ‘ervaringsdeskundigen’ begeleiden en ondersteunen hun lotgenoten. Bij gebrek aan sterke gebruikersverenigingen in de woonzorg is het Vlaams patiëntenplatform de meest aangewezen organisatie om de belangen van zorgbehoevende ouderen (bewoners van woonzorgcentra, gebruikers van gezinszorg) te behartigen.

Het Levens-Einde-Informatie-Forum (LEIF) informeert leden van ouderenverenigingen, bewoners van woonzorgcentra en gebruikers van lokale dienstencentra al meer dan 20 jaar over hun rechten bij het levenseinde. LEIF leert specialisten, artsen, verpleegkundigen, sociaal werkers, zorgkundigen, … via interactieve rollenspelen hoe zij ouderen kunnen ondersteunen om die rechten op te nemen.

Expertisecentrum Dementie Vlaanderen leidt dementiekundige zorgverleners en referentiepersonen dementie op. Het expertisecentrum dementie heeft een psycho-educatie pakket ontworpen waarmee getrainde dementiecoaches werken aan een verhoogde draagkracht van mantelzorgers.

Een veelzeggend & mooi voorbeeld

De meerwaarde van gezinszorg kan het best worden aangetoond op basis van een concrete situatie. De huisarts contacteert een dienst Gezinszorg voor ondersteuning van een oudere vrouw, die zichzelf verwaarloost na het overlijden van haar zorgbehoevende echtgenoot. De verzorgende neemt de eerste weken het huishouden over en werkt geduldig aan een vertrouwensband. Na enige tijd moedigt zij haar cliënt aan om te helpen bij het huishouden. Tijdens de steeds frequentere koffiepauzes ventileert mevrouw haar verdriet. De verzorgende, die goed actief luistert, begrijpt hierdoor dat mevrouw, naast haar rouw en verdriet, vooral een tekort aan zingeving ervaart. Ze kan haar overtuigen om enkele keren samen in het nabije lokaal dienstencentrum te gaan lunchen. Na enige tijd gaat mevrouw in haar eentje naar het lokaal dienstencentrum. De centrumleider die door de verzorgende is gebrieft, stelt haar voor om als vrijwilligster in de cafetaria mee te helpen. Algauw wordt zij een “luisterend oor” voor leeftijdsgenoten die het moeilijk hebben. Zij heeft weer een doel in het leven.

Er is eenheid in zorgbeleid nodig.

De ‘actie Palliatieve Zorg’ heeft recent in een opiniestuk in De Standaard haar ongenoegen geuit over de onaangepaste financieringslogica van de overheid (uitgaven voor Vlaanderen/besparingen voor de federale overheid). Ook wij pleiten voor een eenheid van (gemeenschaps- en federaal) zorgbeleid. Een duurzaam overheidsbeleid rond preventie en empowerment vereist een geïntegreerde visie en een gecoördineerd, inclusief beleid waarin ook alle relevante beleidsdomeinen (wonen, media, welzijn, zorg, …) worden betrokken. Ook van het (hoger) onderwijs worden inspanningen gevraagd. De zorgsector heeft nood aan anders opgeleide zorgverleners. Empowerment vraagt specifieke competenties: actief luisteren, onderhandelen, coachen, zelfredzaamheid stimuleren, …

De zelfredzaamheidsmeter

De Nederlandse kennisorganisatie voor langdurige zorg Vilans voert samen met teams thuisverpleging verbeterprojecten ‘zelfredzaamheid’ uit. Met behulp van een zelfredzaamheidsmeter (een vragenlijst voor patiënten, één voor verpleegkundigen) wordt de bereidheid van een patiënt om activiteiten van verpleegkundigen over te nemen, getoetst aan de mogelijkheden die verpleegkundigen zien. De resultaten van deze verbeterprojecten zijn zeer succesvol. Zo heeft een patiënt bij wie de verpleegkundige viermaal per dag langsging nu het heft in eigen handen genomen: hij trekt nu (na steun van een ergo) zelf zijn steunkousen aan, belt zelf met zijn huisarts en geeft hierbij zijn glucose-en bloedrukwaarden door. Vilans heeft de ervaringen uit deze verbeterprojecten gebundeld in een praktische handleiding.            

Gedeelde verantwoordelijkheid    

Empowerment is niet alleen een opdracht van de overheid, maar een gedeelde verantwoordelijkheid van overheden, voorzieningen, scholen, zorgverleners en burgers. Van burgers mag verwacht worden dat zij zich voorbereiden op het ouder worden, cursussen volgen om te kunnen participeren of hun rechten op te nemen en zich inzetten voor het welzijn van kwetsbare medeburgers.