Naomi De Bruyne is coördinator van het Steunpunt Mantelzorg en ondervoorzitter van het Vlaams Mantelzorgplatform. Vanuit haar verschillende functies volgt zij het Vlaams, federaal en lokaal beleid met betrekking tot mantelzorgers op, ontwikkelt ze standpunten en adviezen en verdedigt ze de belangen van mantelzorgers en mensen met een zorgvraag. Dankzij haar regelmatige contact met mantelzorgers, patiënten en zorgverleners kent zij de praktijk van binnenuit. Naomi’s passie voor participatie en zelfregie werd gevormd in haar vorige job in Zuidelijk Afrika, waar ze werkte rond gezondheidsrechten, zorggeletterdheid en community health bij gemarginaliseerde gemeenschappen.

80 procent van de langdurige zorg wordt door mantelzorgers opgenomen. In de ouderenzorg zouden er 121.000 voltijdse medewerkers nodig zijn om alle uren mantelzorg te vervangen. Verbazend dus dat ze nog vaak over het hoofd worden gezien.

Beroepskrachten hebben niet altijd oog voor de noden en verwachtingen van mantelzorgers. Nochtans garanderen goede communicatie en samenwerking met de mantelzorger betere zorg voor alle spelers in de zorgsituatie.

Mantelzorg is deel van het leven

Voor velen voelt het vanzelfsprekend om een persoon uit hun omgeving te helpen, bijvoorbeeld wanneer die chronisch ziek is, een handicap heeft of kampt met een psychische problematiek. Mantelzorg is deel van ons DNA. We worden allemaal op een bepaald moment in ons leven mantelzorger of hebben mantelzorg nodig. De quote van Rosalyn Carter, de echtgenote van ex-president van de VS Jimmy Carter, illustreert dat mooi.

“There are only four kinds of people in the world.

Those who have been caregivers.

Those who are currently caregivers.

Those who will be caregivers,

and those who will need a caregiver.”

Rosalyn Carter

Onzichtbare handen

Toch zien we dat mantelzorgers nog vaak onzichtbaar zijn. Mensen weten zelf niet dat wat ze doen mantelzorg is. Maar ook de eigen omgeving, de maatschappij en professionele zorgverleners erkennen de rol van mantelzorgers niet. Professionele zorgverleners leggen de focus op het medische probleem, de behandeling of de verzorging die moet plaatsvinden. In het beste geval zien ze de mens achter de patiënt. Maar mantelzorgers blijven nog te vaak uit beeld.

Zonder mantelzorgers zou het voor individuele patiënten heel moeilijk zijn om het leven te leiden dat ze willen. Ondersteuning van je naaste omgeving is een belangrijke voorwaarde om zelfregie en keuzevrijheid te kunnen vrijwaren, en dus om geëmpowerd te zijn.

De zorgdriehoek

In een zorgsituatie zijn er drie belangrijke spelers: patiënten, beroepskrachten en mantelzorgers. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ze werken samen, ondersteunen elkaar en zijn afhankelijk van elkaar. Elk hebben ze eigen noden, bezorgdheden en verwachtingen van de zorg. Iedereen wil de beste zorg. Hoe die er dan uitziet, kan verschillen. Heel wat spanningen in zorgsituaties ontstaan omdat de drie partijen uit de zorgdriehoek niet op dezelfde golflengte zitten.

Om de zorg goed te regelen is het daarom essentieel dat patiënten, beroepskrachten en mantelzorgers met elkaar communiceren. De beroepskracht speelt een belangrijke rol om die communicatie of ‘trialoog’ te faciliteren en te stimuleren. Die trialoog gaat niet alleen over praktische afspraken of het informeren van de mantelzorger over de behandeling. Het is ook belangrijk om het gesprek aan te gaan over ieders belangen, waarden en wensen, en over welke levens- en zorgdoelen belangrijk zijn. Methodieken als de samenspraakfiche kunnen hierbij helpen.

Samen in de SOFA

Ook het SOFA-model geeft handvaten aan beroepskrachten om mantelzorgers mee te nemen in het zorgproces en met de zorgdriehoek aan de slag te gaan.

De S van Samenwerken – Mantelzorgers nemen heel wat taken op in de zorg en ondersteuning voor de patiënt. Dat maakt mantelzorgers eigenlijk collega-zorgverleners. Vanuit die rol willen mantelzorgers graag kennis en ervaring met de beroepskracht delen en samen de zorg vormgeven. Als beroepskracht daaraan tegemoetkomen door de mantelzorger te betrekken in de zorg en de taken met hem of haar af te stemmen. Je kan ook bespreken met de mantelzorger wat die al doet en wat die nog nodig heeft. Eventueel kan je ook tips over de zorg vanuit je beroepsmatige ervaring meegeven bijvoorbeeld over hef- en tiltechnieken of wondverzorging.

De O van Ondersteunen – De zorg voor iemand uit je omgeving opnemen is niet altijd even gemakkelijk. Net door de emotionele band die je hebt, is het moeilijk om grenzen te trekken en voor jezelf te zorgen. De helft van de mantelzorgers ervaart de zorg als fysiek en/of emotioneel belastend. Sommige mantelzorgers ervaren zelf mentale en fysieke problemen door de zorg. Daarom is het aangewezen om als beroepskracht oog te hebben voor overbelasting. Regelmatig eens oprecht vragen hoe het met de mantelzorger gaat, doet veel. Net als een luisterend oor bieden of doorverwijzen naar het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers.

De F van Faciliteren – Als mantelzorger draag je verschillende petjes. Naast je petje als partner, ouder, kind, familielid, vriend of buurt ben je ook zorgverlener. Sommige mantelzorgers hebben het gevoel dat die relationele band op de achtergrond raakt. Ze zijn alleen nog maar aan het zorgen. Tijd voor elkaar in een ongedwongen en niet-zorgende sfeer is er niet. Soms zorgt dat ervoor dat relaties verzuren. Of het zet al niet zo goede relaties nog meer onder druk. Als beroepskracht is het belangrijk om oog te hebben voor die relatie en positieve momenten te faciliteren. Tegelijk is het geven van privacy en het respecteren van de gewoontes van de mantelzorger en de patiënt belangrijk.

De A van afstemmen – Mantelzorgers kennen als geen ander de aandoening of het ziektebeeld, de medicatie, behandeling en bijwerkingen van de patiënt. Mantelzorgers hebben ook een andere kijk op de situatie. Als beroepskracht kan je alleen maar leren van die ervaring en expertise. Het zal de situatie van de patiënt alleen maar ten goede komen. Bovendien voelt de mantelzorger zich hierdoor gehoord en erkend.

Mantelzorgers zijn cruciaal!