Eigenlijk is het werkboek ‘je pijn te lijf.’ van huisarts Leen Vermeulen één groot praktisch werkboek tot Patient Empowerment.
Eén op vier Belgen krijgt wel eens te maken met pijn die langer aanhoudt dan 6 maanden, zo meldt de Vlaamse Pijnliga op zijn website, en dan valt het onder de noemer chronische pijn. Ongeveer 200.000 mensen in België leven er voortdurend mee en één op vijf Europeanen zou eronder lijden. “Veel pijnpatiënten krijgen te horen dat ze moeten ‘leren leven’ met de steeds aanwezige pijn”, zo stelt ook de Maretak, een vzw opgericht voor mensen met chronische pijn of voor personen die in contact komen met die patiënten, en vooral actief is in Vlaams-Brabant (en lid is van de vzw Patient Empowerment) op zijn website, “maar hoe dat moet, wordt er vaak niet bij verteld”. En dat doet het werkboek van Leen Vermeulen nu juist wél.
Het brede plaatje
Zoals het een huisarts betaamt 😉 doet ze dat holistisch. In 11 hoofdstukken komen alle mogelijke aspecten van pijn aan bod: wat is pijn, de relatie pijn-brein, de manier waarop de hersenonderdelen met pijn omgaan, het belang van bewegen, hoe gedachten het pijngevoel beïnvloeden, de relatie gedrag-pijn, de invloed van stress, de sociale factoren die het pijngevoel beïnvloeden, wat er mis is aan ons zorgsysteem, als werknemer pijnpatiënt zijn en tenslotte over moed en hoop. Elk hoofdstuk sluit af met een korte puntsgewijze samenvatting en twee gelijnde pagina’s voor eigen bedenkingen. Tekenares en illustratrice Judith Vanistendael zorgt voor de illustraties: soms didactisch, soms sfeervol, altijd karaktervol. De auteur zorgt voor het brede plaatje, de illustrator voor vele kleine plaatjes. Het werkboek bevat een literatuurlijst.
Meer dan individuele pijnpunten
Gemakkelijk zou ik het werkboek niet durven noemen, er is heel wat te lezen en de auteur is erg volledig. Maar de schrijfstijl is toegankelijk met veel herkenbare voorbeelden en vakjargon wordt duidelijk uitgelegd (het werkboek bevat overigens ook een verklarende woordenlijst). De illustraties verluchtigen passend. Door de brede kijk op pijn wijst de auteur ook de pijnpunten aan die de persoonlijke en individuele beleving overstijgen, maar die niettemin zeer belangrijk zijn. Zo wijst ze erop hoe begrip of onbegrip voor wat de pijnpatiënt doormaakt, de pijn kan aanwakkeren. De sociale omgeving zou “faciliterend” moeten reageren, schrijft ze, dat wil zeggen begripvol en oplossingsgericht. Ze onderstreept het belang van een vertrouwensvolle relatie arts-patiënt en de ervaringsuitwisseling met lotgenoten. In een ander hoofdstuk wijst ze op een “systeemfout”: het neoliberale marktdenken wint velt en de zorg dreigt een koopwaar te worden. Dat de auteur al 25 jaar huisarts is bij Geneeskunde voor het Volk, doet haar ongetwijfeld extra kritisch denken over de werking van de samenleving in het algemeen en het zorgsysteem in het bijzonder. Ik deel haar visie. De zorgvrager heeft er geen enkel belang bij dat een zorgverstrekker een aanbieder wordt die hem of haar zoveel mogelijk diensten of producten wil verkopen. De zorg aan de patiënt zoals de patiënt die wenst, hoort de finaliteit te zijn en te blijven. Een patiënt is geen consument.
Autonomie behouden
Dat het werkboek wat dieper graaft dan de situatie van de chronische patiënt op individueel niveau, neemt niet weg dat het werkboek in de eerste plaats voor de individuele patiënt is geschreven. Daarvoor heet het ook een werkboek te zijn. Het helpt reflecteren, in de spiegel kijken, biedt concrete handvaten om met chronische pijn om te gaan en doet dat vanuit een positieve instelling. De auteur begeleidt al lang patiënten met aanhoudende klachten en die praktijkervaring voel je in het werkboek.
Om de koppeling te maken tussen het werkboek en Patient Empowerment kan ik eenvoudigweg verwijzen naar het voorwoord van de hand van dr. Janneke Ronse, voorzitter van Geneeskunde voor het Volk. Zij relateert empowerment aan de visie van de bekende Braziliaanse pedagoog Paulo Freire die stelt dat er empowerment is als “mensen samen met elkaar schijnbaar vaststaande machtsverhoudingen doorbreken”. Ze raadt haar collega-hulpverleners aan om eens een boek voor te schrijven, dit boek. Ze heeft gelijk. Het boek ondersteunt de chronische pijnpatiënt om opnieuw controle over zijn bestaan te krijgen of om de autonomie te behouden. En dat is waar het bij Patient Empowerment om draait.
Het werkboek ‘Je pijn te lijf’ van Leen Vermeulen is uitgegeven door EPO, ISBN 978 94 6267 290 1, 124 pagina’s, 2de druk – https://www.epo.be/nl/gezondheid/4821-je-pijn-te-lijf-9789462672901.html
Recensent: Edgard Eeckman