Lieve Flour – Merk: Boomer – Bouwjaar 1944 – Max. snelheid: ca. 2,5 km/uur. Twintig jaar mantelzorg en later een reeks eigen aandoeningen waarvan de combinatie moeilijk op een bevredigende manier te behandelen blijkt, hadden haar een schat opgeleverd aan ervaringen in de zorg. Zowel over hoe het kan als hoe het vooral niet moet. Daar is recent kanker bijgekomen. In de hoop dat het ook anderen inspireert, deelt ze graag de bedenkingen en overwegingen die al deze ervaringen hebben opgeleverd.

Behalve in oorlogs- of rampgebieden, zullen er weinig plaatsen zijn waar de dood zo vaak op bezoek komt als in een woonzorgcentrum. Hoe wordt er omgegaan met afscheid nemen?

Er zijn jaren dat onze afdeling, die vierenveertig bewoners telt,  alleen al voor de helft vervangen wordt op twaalf maanden tijd. Sommige nieuwkomers blijven niet eens lang genoeg bij ons om in de statistieken van het jaar daarop terecht te komen.

Voor die vele sterfgevallen zijn evenveel oorzaken op te sommen waar ik in deze blog niet verder wil op ingaan. Behalve op de meest voor de hand liggende: we zijn allemaal oud.

Een nieuwe pagina in het overlijdensregister

In de meeste gevallen worden we met zo’n overlijden geconfronteerd doordat er een nieuwe pagina blijkt te zijn in het overlijdensregister dat op een tafeltje naast de eetzaal staat. Daar kunnen we ook onze rouwbetuigingen achterlaten. Soms is het iemand die we niet eens kennen omdat het een permanent bedlegerige bewoner is. Soms wist een enkeling niet eens dat de overledene bij ons op de afdeling lag.

Het feit dat het al dan niet afscheid kunnen nemen helemaal van het toeval afhangt, geeft me een ongemakkelijk gevoel. Soms is het fysiek onmogelijk omdat er wel eens iemand die ik net nog kwiek door de gang zag lopen, ‘s middags ineens bij de uitvaartverzorger ligt. Maar dat zijn uitzonderingen.

Niet dat ik van alle buren persoonlijk afscheid wil gaan nemen tijdens het stervensproces. Maar van sommigen wel. Anderen wil ik graag uitwuiven nadat ze opgebaard zijn. Gewoon omdat ik ze redelijk goed kende, er sympathie voor voelde of omdat ik een goed contact met de familie heb.

“Met een ingrijpende gebeurtenis als een overlijden
wordt niets gedaan.”

Ineens kan dat dan niet meer. Er wordt ook niets aangekondigd. De privacy, inderdaad. Verjaardagen worden bij wijze van spreken rondgebazuind in heel Europa, maar met een ingrijpende gebeurtenis als een overlijden wordt helemaal niets gedaan. Helemaal niets.

Toch is al vaak gebleken dat mensen iemand niet eens persoonlijk hoeven te kennen om emoties van spijt, verdriet of verlies te voelen. Denk maar aan koning Boudewijn en lady Di. In de immense menigte van individuen die afscheid wilden nemen, zullen degene die de overledene persoonlijk kenden maar een heel kleine minderheid vormen. Waarom dan niet iets persoonlijkers proberen in een woonzorgcentrum?

Nood aan een afscheid

Aan onze eettafel heb ik een traditie ingevoerd, die ik gelukkig al langer dan een jaar niet meer in de praktijk heb moeten brengen. Als een van onze tafelgenoten heel slecht is en het einde nadert, knip ik uit een servet een hart en leg dat op de lege plaats. Het personeel kent dat ondertussen en laat alles tussen de maaltijden netjes liggen. Wanneer de tafelgenoot overleden is, haal ik het hart weg. Het is duidelijk maar toch discreet, het is stil en toch betrokken.

Ik hoop dat mijn tafelgenoten het ook ooit voor mij willen doen. Het is een heel bescheiden, bijna besloten vorm van afscheid, maar het is tenminste een afscheid.