Patient empowerment is geen modewoord, maar een menselijke en duurzame manier van handelen die iedereen in de zorg ten goede komt. Het is een van de belangrijke oplossingen voor de fundamentele uitdagingen waarvoor onze zorgsector vandaag staat.

Patient empowerment, een noodzaak

Het klinkt misschien trendy, maar patiënt empowerment is veel meer dan een modieus begrip. Het gaat om een menselijke en duurzame aanpak van zorg. Een manier van handelen die in het belang is van iedereen: van de zorgvrager, de zorgverlener, de zorgorganisatie en zelfs het zorgsysteem als geheel. Zeker vandaag, nu de zorgsector voor grote uitdagingen staat, is empowerment een van de belangrijke oplossingen. Hoezo?

Samen beslissen voor betere zorg

Patient empowerment draait om betrokkenheid en samenwerking. Het betekent niet dat de zorgvrager altijd gelijk heeft, maar wel dat hij of zij actief meedenkt en meebeslist over zijn of haar zorg. Geëmpowerde zorgvragers willen geïnformeerd zijn, gaan in dialoog met hun zorgverleners en stippelen samen met hen een zorgtraject uit op maat van hun persoonlijke doelen. Deze samenwerking vereist wederzijds respect, een open houding en het besef dat niemand het alleen kan doen.

Empowerment staat ook voor verantwoordelijkheid nemen, zowel als zorgvrager als zorgverlener. Voor de zorgvrager houdt dit bijvoorbeeld in bewuster omgaan met gezondheid en levensstijl, wat kan helpen om ziektes te voorkomen. Je neemt je zelfzorg op en loopt niet meteen voor het allerkleinste naar de huisarts. Voor de zorgverlener betekent dit luisteren, informeren en de zorgvrager ondersteunen in het nemen van eigen beslissingen. Zorgvragers die willen participeren, maar het er moeilijk mee hebben, worden daarbij geholpen door hun zorgvragers, zorgorganisaties, patiëntenverenigingen en andere. Als een zorgvrager bewust de beslissing aan de zorgvrager overlaat, is dat geen probleem, ook dat is immers een beslissing.

De voordelen voor het zorgsysteem

Een betrokken zorgvrager leidt tot efficiëntere zorg. Wanneer zorgvragers begrijpen wat hun gezondheidsprobleem is, waarom een bepaalde behandeling nodig is en hoe die aansluit bij hun persoonlijke doelen, volgen ze die behandeling ook consequenter op. Dat resulteert in betere zorguitkomsten én minder nodeloze onderzoeken en behandelingen en dus onnodige kosten. Je zegt dan als zorgvrager niet meer automatisch ja op een onderzoek of behandeling maar denkt actief mee na over de noodzaak en de voor- en nadelen.

De kracht van zorg in de thuisomgeving

Veel mensen willen het liefst thuis verzorgd worden, in hun vertrouwde omgeving, door mensen die ze kennen. Thuiszorg biedt dan ook een belangrijk alternatief, zeker in tijden van personeelstekort in de zorg. Maar thuiszorg en huishoudhulp is niet dag en nacht beschikbaar, wat betekent dat patiënten en hun naasten een deel van de zorg zelf op zich moeten nemen. Dit vraagt om empowerment van zowel zorgvragers, naasten als mantelzorgers: betrokkenheid, kennis en ondersteuning zijn hier cruciaal.

Beleidsmakers & overheden:
bied de nodige ondersteuning!

Empowerment willen echter niet zeggen dat het zorgsysteem alle verantwoordelijkheid gewoon naar de zorgvragers en hun omgeving doorschuift. Zonder de juiste ondersteuning kan de druk op mantelzorgers te groot worden, met ongezonde gevolgen (lees de schrijnende getuigenissen van Dominique en van Els). Daarom is het essentieel dat die naasten en mantelzorgers actief steun krijgen, bijvoorbeeld door duidelijke communicatie, hulpmiddelen en begeleiding. Overigens geldt hetzelfde voor patiëntenverenigingen en lotgenotengroepen. Heel vaak compenseren zij de zwaktes en hiaten in het zorgsysteem zonder dat zijn daarvoor voldoende erkenning of overheidssteun krijgen. Een overheid die hen daartoe niet ondersteunt, schiet tekort!

De ondersteuning door de overheid bij thuiszorg en zelfzorg is des te belangrijker als je weet dat er een verschuiving van ziekenhuiszorg naar thuiszorg gaande is, ook van (hoog)complexe zorg. Denk maar aan thuisdialyse, neonatologie thuis en chemotherapie thuis. Er is niets mis met die trends op zich. Zo kunnen ze helpen de overdruk in ziekenhuizen te verminderen én de zorgvragers mede-eigenaar van hun zorg te maken. Maar het mag én niet opgedrongen worden én niet zonder de nodige ondersteuning gebeuren. Zoniet dreigt het de zorgvragers en hun omgeving net te disempoweren! Ook hier weer is de boodschap aan beleidsmakers & overheden: combineer het met de nodige concrete ontzorgende ondersteuning! En ook nog: denk niet dat informatie- en communicatietechnologie de zaligmakende oplossing is voor die nood aan ondersteuning.

Een (organisatie)cultuur van samenwerking

Het empowermentproces beperkt zich niet tot zorgvragers. Ook zorgverleners en zorgorganisaties horen samen te werken in een cultuur van participatie en gelijkwaardigheid binnen een organisatiecultuur die de inbreng van elkeen waardeert en stimuleert. Dit wil zeggen: luisteren naar elkaar, ideeën uitwisselen en samen bouwen aan een betere zorg en een humaan werkklimaat binnen elke zorgorganisatie. Dat benadruk ik ook in mijn nieuwe boek ‘Marijke begrijpt het niet, Hoe humaan is onze zorg?’. Zorgverleners, zorgvragers en beleidsmakers ontwerpen samen een zorg die even mensgericht als effectief is.

Deze visie sluit aan bij de missie van de vzw Patiënt Empowerment. Onze organisatie gelooft in de kracht van verbinding en samenwerking, en zet zich in om iedereen te betrekken bij het verbeteren van zorg. Het ‘Patient empowerment-Charter’, dat inmiddels door 1.030 mensen is ondertekend, illustreert dat we daar niet alleen in zijn. Het groeiende aantal ondertekenaars toont aan dat steeds meer mensen deze boodschap omarmen.

Hoop en verbinding in onzekere tijden

De wereld van vandaag lijkt vaak verdeeld, er is alom onzekerheid. In de zorg biedt patient empowerment een tegenwicht. Het is een verbindende boodschap, gebaseerd op de overtuiging dat we samen verder komen. Louter focussen op tegenstellingen en verschillen levert niets positiefs op. Immers, we zijn allemaal van elkaar afhankelijk. 

Begin 2025 zal de vzw Patient Empowerment concrete projecten bekendmaken die tot doel hebben deze visie verder te verspreiden en die zorgvragers, zorgverleners en organisaties verder ondersteunen in het ontwikkelen van een empowermentattitude en -gedrag.

Een warmmenselijke oproep

In onze zorg de broodnodige veranderingen realiseren, kan niet zonder geëmpowerde zorgvragers. Ons streven is daarom niet vrijblijvend. Het is nodig, urgent en in het belang van iedereen.

Door samen te werken, kunnen we zorg duurzamer, nog effectiever én humaner maken. Humaner voor alle betrokkenen!

Dat is de boodschap waarmee de vzw Patient Empowerment het nieuwe jaar ingaat – een warme, menselijke oproep tot verbinding en samenwerking.

Vind je onze ambitie het ondersteunen waard?